De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 20. Brieven 2987-3141

2993 Van Johann Koler
Augsburg, 8 februari 1535

Erasmus' voorgaande brief aan Koler is niet bewaard gebleven.

Hartelijk gegroet. Toen ik mijn vorige brief stuurde,^1. had ik zo'n voorgevoel dat jij een vervelende ziekte onder de leden had. Ook Paumgartner was hier al bang voor, zoals je uit mijn brief eveneens kon opmaken. Hij was net als ik vreselijk ongerust omdat hij maar geen nieuws over je kreeg. Zo heeft hij natuurlijk aan Zasius stof geleverd voor de brief waarvan jij me een afschrift hebt gestuurd,^2. want ongetwijfeld had hij al eerder aan Zasius iets laten doorschemeren van deze ongerustheid; dat blijkt mij ook uit diens brief.

Overigens is jouw wens dat ik je bij Fugger en Paumgartner aanbeveel volstrekt overbodig, want zij zijn jou ook zonder dat welgezind (een verdienste van jouw kwaliteiten); ze strijden zo fanatiek om de eer jouw grootste vriend te zijn, dat onbeslist blijft wie het standvastigst en vurigst is. Wel laat de royale inborst van Paumgartner zich overal nadrukkelijker zien; want bij elke gelegenheid strooit hij geschenken rond ter ere van zijn vrienden, een man dus die het beslist verdient onsterfelijk te zijn, zoals ook Zasius kan bevestigen. Maar deze twee heren zijn niet je enige supporters hier: er zijn er nog veel meer die je kunt rekenen tot je echte, onbetwijfelde, standvastige eersterangsvrienden, zelfs mensen die jij niet kent. Want onze eerwaarde bisschop^3. noem ik hier niet eens: zijn welwillendheid, zijn uitzonderlijke genegenheid en zijn eerbied voor jou kunnen heel goed zonder mijn getuigenis, want je hebt die zelf al eens ervaren. Daarom, wees ervan overtuigd dat Fugger en Paumgartner niets liever willen dan jou een keer een welkome dienst bewijzen; maar dan moet jij wel laten weten wat je graag gedaan of voor je geregeld zou zien.

1. Bedoeld is brief 2983.

2. Deze brief is niet overgeleverd.

3. Christoph van Stadion, bisschop van Augsburg.

[p. 24]

Desgevraagd heb ik Lukas Rem^4. uit jouw naam keurig bedankt en hem je brief met bestemming Padua meegegeven. Hij beloofde alle moeite voor jou te doen, in alle aangelegenheden. Een broer van hem is bisschop van Chiemsee, een geleerde en een echte heer, die erg enthousiast over jou is; voor mij is hij een zeldzaam goede vriend en een unieke patroon.

De eerwaarde bisschop van Augsburg heeft een vergadering in het Zwabische stadje Donauwerth; hij is voorzitter, mede namens de keizer. Er wordt steeds onderhandeld over een nieuw verdrag, maar volgens mij vordert het niet erg vanwege de arrogantie of liever de brutaliteit van de vrije steden, die ervan overtuigd zijn dat er zonder hun jawoord geen verdrag aangegaan kan worden. Maar volgens mij krijgen we wel een stevig verdrag, minstens tussen veel vorsten, edelen en zogeheten prelaten van de kerk, ook als er geen steden toetreden; of dit ook de rust in de Kerk bevordert is me nog onduidelijk. Wel is het volgende bekend geworden: koning Ferdinand, de hertogen van Beieren, de paltsgraven en de markies van Brandenburg hebben samen met de aartsbisschop van Salzburg en de bisschoppen van Bamberg, Eichstätt en Augsburg onderling inmiddels een verdrag gesloten; de graven, baronnen en de verdere adel van die gebieden en ook de kerkelijke prelaten kunnen daarin wel meegaan; deze partijen steken nu opzichtig hun middelvinger op naar de steden, ook al gaat het gerucht dat enkele steden zullen toetreden die tot nu toe geen partij hebben gekozen. Deze tegenstrijdige verlangens en uiteenlopende passies kunnen enorm grote facties voortbrengen, hetgeen te zijner tijd zal leiden tot een heftige, rampzalige uitbarsting.

Over Nachtigall hoef je je helemaal geen zorgen te maken: volgens mij gedraagt hij zich jegens jou zodanig dat je niets te klagen hebt; wat ik je over hem heb geschreven, schreef ik alleen omdat ik dacht dat hij verhuisd was, want ik had lange tijd niets over hem vernomen.^5.

Maar dat jij denkt dat ik jouw soms tamelijk vrij moedig geschreven brieven aan vrienden laat lezen, daarin vergis je je deerlijk! Ik vind het ook niet aardig als je mij inschat op grond van de mentaliteit van anderen: meteen wanneer die ook maar één brief van jou mogen ontvangen, maken ze deze publiek omdat dan een beetje roem op henzelf afstraalt. Zoiets haal ik absoluut niet in mijn hoofd, want ik kan me niet herinneren dat ik ooit één sterveling een brief van jou heb laten lezen behalve misschien onze eerwaarde bisschop of Paumgartner, als er tenminste niets in stond wat tussen ons twee- en moet blijven; aan Anton Fugger heb ik wel eens wat voorgelezen als hij hier was, maar alleen kleine stukjes - enkele passages, geen hele brieven, en

4. Zie brief 2987.

5. Koler vermoedde dat Nachtigall noch Erasmus noch hemzelf goedgezind was. Zie brief 2983.

[p. 25]

niet zozeer opgelezen als wel samengevat; maar verder echt aan niemand. Natuurlijk heb ik hier wel meer bekenden en kennissen, maar vertrouwde vrienden heel weinig. Want als ooit de ene mens voor de andere mens een wolf was,^6. dan toch zeker in dit tijdsgewricht, zo is mijn ervaring: ja, door schade en schande wijs geworden. Ook ik gooi altijd, althans in jouw gezelschap, alles eruit wat mij in de mond komt zonder iets binnen te houden, want ik ga blind uit van jouw voorzichtigheid en je trouw; maar bij anderen zou ik dit nooit durven. Daarom hoef je niet bang te zijn dat ik jouw brieven verspreid; mij kun je minstens evenzeer vertrouwen als de godin Fides,^7. dus je kunt mij veilig alles in bewaring geven.

Ik hoor dat de koning van Frankrijk opnieuw veel onderdanen de doodstraf heeft opgelegd; zij waren ervan beschuldigd aanhangers van de leer van Luther te zijn. Nog veel meer zijn er ontsnapt en nu op weg naar verschillende gebieden. Misschien zijn er ook in Bazel en Straatsburg aangekomen: dat moet jij dan toch merken. Als onze Augsburgers niet aan het verdrag met de andere Zwaben deelnemen, kunnen wij hier niet in veiligheid verkeren, vrees ik, ook al beseffen ze op grond van betrouwbare berichten dat van de kant van de keizer gruwelijke maatregelen ophanden zijn en dat die ook ons kort geleden vanuit Spanje bereikt hebben.

Op jouw verzoek heb ik je bij Ambrosius van Gumppenberg verontschuldigd omdat je niet aan de paus hebt kunnen schrijven; ik heb gezegd dat je die brief zult schrijven zodra je weer beter bent en voldoende aangesterkt.

Tegelijk met deze brief stuur ik je een bagatel van een zekere Corvinus, die volgens mij meer de rol van raaf speelt voor zover dat aan één, twee velletjes te zien was: meer mocht ik niet lezen van de gehaaste bode en ik heb deze dialoog pas in handen gekregen toen ik mijn brief al wilde afsluiten.^8. Misschien ken je dit geschriftje al, maar voor mij maakt het gemis van zo'n klein pakketje niet veel uit, of jij het nu wel of niet gezien hebt; toch is het volgens mij in jouw belang dat je het ziet, wat het ook waard is.

Ten slotte zeg je in je brief nog dat je mij overlaadt met opdrachten; dat moet je niet denken, want wat jij me opdraagt bezwaart mij helemaal niet: het vervult mij juist van vreugde als ik uit jouw naam iets mag regelen. Niets vind ik fijner dan de kans te krijgen me op enige manier verdienstelijk te maken voor mijn vriend Erasmus.

6. Plautus, Asinaria 495; ook in Erasmus, Adagia 70.

7. De Romeinse godin Fides is de personificatie van het gegeven woord.

8. Antonius Corvinus (1501-1553), in het Duits Anton Rabe. Het Latijnse woord voor raaf is corvus (andere betekenis: koevoet). Als antwoord op Erasmus' De Concordia van 1532 schreef hij een dialoog die in 1534 in Wittenberg verscheen met een voorwoord van Luther.

[p. 26]

Ik maak me zorgen dat Gumppenberg onder hoede van jouw naam in Rome op jacht is: dat hij op grond van jouw brief bij paus en kardinalen toegang weet te krijgen en in de gunst tracht te komen. Want ik ken hem: vaak probeert hij zich onder andermans naam te verkopen en dan bij iemand in de gratie te geraken en zo zijn voordeel te doen. Dit schrijf ik je wat vrijpostig, met de bedoeling dat je beter notie krijgt van mensen die je zelf niet kent.

En verder: blijf gezond! Moge God je ongedeerd bewaren, uniek sieraad van de wereld.

Gegeven te Augsburg, 8 februari 1535

Koler, van harte je vriend

Aan de zeergeleerde en onberispelijke heer Erasmus van Rotterdam... voornaamste... onvergelijkelijke vriend.^9. Te Freiburg

9. Bij het openen van de brief is een deel van het adres afgescheurd; vandaar de lacunes.