De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 19. Brieven 2751-2986

[p. 122]

2816 Van Jacopo Sadoleto
Carpentras, 9 juni 1533

Jacopo Sadoleto, bisschop van Carpentras, aan Desiderius Erasmus van Rotterdam, hartelijk gegroet

Denk alsjeblieft niet, beste Erasmus, dat mij iets aangenamer is dan jouw welwillendheid jegens mij, of dat iets meer gewicht voor mij heeft dan jouw oordeel. Vandaar dat iedereen die van daarginds hierheen komt en ons jouw groeten doet en een nieuwtje over jou komt brengen, met graagte door mij wordt ontvangen, en dat des te meer als zij een aandenken meebrengen aan jouw uitmuntende talent en jouw bewonderenswaardige inspanningen en steun voor de christelijke zaak en de vroomheid - vruchten die jij dikwijls in grote hoeveelheden afwerpt - zodat het jou niet hoeft te bezwaren dat ik degenen die zich voor mij deze moeite hebben getroost, met een eenvoudig geschenkje verrijk.^1. En wat jouw oordeel betreft (mogen alle heiligen mij bijstaan) ben ik van opvatting dat ik geen enkel werk van mij kan goedkeuren dat betrekking heeft op de religie en de Heilige Schrift als het niet eerst door jou is goedgekeurd. Nadat ik mijn commentaar op de eerste Brief van Paulus had voltooid (overbodig te zeggen hoeveel tijd en moeite me dat heeft gekost, want de duisterheid van die Brief is jou genoegzaam bekend), had ik dan ook besloten enkele maanden rust te nemen en me geheel van de zorg voor het werk en de gedachten daaraan af te wenden, om daarna fris en verkwikt de herziening en de zorgvuldige afweging van mijn geschrift ter hand te nemen. Dit is namelijk mijn gebruikelijke manier van doen en ook de geleerden plegen op deze manier te werk te gaan. En ik was van plan helemaal niemand deelgenoot van het werk te maken voordat ik het zelf had goedgekeurd. Maar omdat ik dacht aan de menselijke lotgevallen en aan hoeveel verdriet en schade ik zou kunnen lijden als door een wrede fortuin, die voorzeker elk van ons beiden in haar greep heeft, onze briefwisseling zou worden beëindigd, heb ik me de moeite getroost het eerste van de drie boeken, waarvan een afschrift was gemaakt en dat de grootste en mooiste mysteriën van het christelijke geloof bevat, aan jou toe te sturen. Ik verzoek je, beste Erasmus, en ik vraag dit uit naam van onze buitengewone wederzijdse welwillendheid, dit boek te lezen met de gedachte en de overtuiging dat je me veel meer van dienst zult zijn door kritiek te geven op wat afkeurenswaardig lijkt dan door me te prijzen, als er iets te prijzen valt.

Zoals je zelf zult zien, heb ik het gewaagd af te wijken van de paden die al lange tijd door velen worden bewandeld en een andere weg in te slaan, die mij meer voor de hand leek te liggen op grond van de stromen aan vragen die de Brief oproept en die met grotere zekerheid en triomf naar de waarheid leek te voeren. Ik heb aldoor gebeden dat God me zou bijstaan, maar toch

1. Vgl. brieven 2765 en 2768.

[p. 123]

kunnen we ons vergissen. Daarom, beste Erasmus, is al mijn hoop op jou gevestigd. Jouw oordeel, dat je uit bescheidenheid geringacht, is voor mij van het grootste belang, en dat niet zonder reden. Voor mij is dat op dit moment mijn toevluchtsoord en mijn veilige haven. Voor het bijschaven van mijn complete werk verlaat ik me op jou alleen, bij jouw genegenheid voor mij en bij jouw weergaloze kwaliteiten en geleerdheid vind ik rust.

Je moet weten dat in dit boek een groot aantal zaken ontbreken die toegevoegd zullen worden wanneer ik het gehele werk weer ter hand neem om het zorgvuldig te beproeven. Veel zaken vragen namelijk om een uitvoeriger uiteenzetting dan ze nu hebben gekregen en wanneer ik aan een uitgave van het werk ga denken, zal ik zeker een aantal geschikte en illustratieve bewijsplaatsen toevoegen die ik uit de Heilige Schrift heb verzameld. Want het gedeelte dat ik je nu heb toegestuurd, heb ik zelfs niet herlezen, uit vrees dat ik voortijdig verstrikt zou raken in correcties en doorhalingen, terwijl ik, zoals ik zei, alle zorg van dien aard voor een andere tijd heb bestemd.

Wat de druk betreft, zou ik niets liever willen dan wat jij me aanraadt: dat het werk bij Froben wordt uitgevoerd, want ik ben er zeker van dat het nergens beter gebeurt. Over de onkosten maak ik me geen zorgen, maar ik voel enige terughoudendheid vanwege de goedheid en de bescheidenheid van Gryphius, die mij werkelijk volkomen is toegewijd.^2. Al is er nog tijd om hierover na te denken.

Je mag dit deel van het commentaar laten lezen aan wie je wilt, maar ik druk je op het hart helemaal niemand toe te staan er een afschrift van te maken; het werk is immers nog niet geheel af. Met jou verkeer ik op vertrouwelijke voet en ik denk dat ik mijn werk veilig aan je kan geven, want ik heb een hoge dunk van jouw minzaamheid en stel een groot vertrouwen in jouw betrouwbaarheid. Als ik jou met een last opzadel, doe ik dat dan ook met de bedoeling en de wil dat je er volledig van overtuigd bent dat je van jouw kant in al jouw aangelegenheden geen bereidwilliger steun vindt dan van mijn medewerking en goedgunstigheid.

Jouw Declarationes^3. ga ik herlezen, ook al stemde ik er bij de eerste lezing mee in, zoals ik aan je heb geschreven;^4. ongetwijfeld zal ik merken dat in de passages die je veranderd hebt, al het goede nog beter is geworden. Ik heb je

2. Sadoleto's commentaar op de Brief aan de Romeinen zou uiteindelijk bij Gryphius verschijnen: In Pauli Epistolam ad Romanos commentariorum libri tres (Lyon, 1535).

3. Declarationes ad censuras Lutetiae vulgatas sub nomine Facultatis Theologiae Parisiensis, vigilanter recognitae per autorem et auctae (Bazel, 1532).

4. Zie brief 2656.

[p. 124]

commentaar op het Credo gelezen, dat me bijzonder veel genoegen heeft gedaan. Want voortaan is beslist de mond gesnoerd van twistzieke mensen en van lieden die ten onrechte lof voor zich opeisen door op anderen af te geven; jouw voortreffelijke kwaliteiten en gezag hebben hen op eigen kracht afdoende in het ongelijk gesteld.

Het ga je goed, mijn allerbeste Erasmus, en blijf aan me denken, ik die nooit kan ophouden aan jou te denken. Ik schrijf een brief aan onze vriend Amerbach, aan wie ik bovenal mijn werk wil laten zien. Nogmaals en opnieuw, het ga je goed.

Carpentras, 9 juni 1533