De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 19. Brieven 2751-2986

2814 Van Johann Koler
Augsburg, 5 juni 1533

Hartelijk gegroet. Op de dag dat wij het pak met onze brief^1. aan jou hebben verzonden, op diezelfde dag, dat wil zeggen daags voor Pinksteren,^2. kwam Nachtgall hier bij ons aan, zo volkomen onverwacht dat ik dacht dat er een witte raaf was verschenen. Hij vertelde mij de reden voor zijn komst, die ik nooit zo belangrijk had gevonden dat ik daarvoor zo'n lange reis zou ondernemen.

Nachtgall had hier een kanonikaat en een prebende^3. die hij bij zijn vertrek heeft overgedragen aan een familielid van de heer Anton Fugger, op voorwaarde dat hem daaruit een jaarlijkse toelage van tachtig gulden zou worden uitgekeerd. En hiervoor heeft Fugger zich borg gesteld en een schuld erkend totdat aan Nachtgall een kerkelijk ambt zou worden toegekend van evenveel waarde als dat jaargeld. Nu begrijp ik dat een dergelijk ambt voorhanden is, zodat Nachtgall tevreden kan zijn, een andere, even grote toelage wordt vastgesteld en Fugger van zijn verplichtingen wordt ontslagen. Maar naar ik verneem is de zaak niet doorgegaan en staat Fugger nog steeds bij Nachtgall in de schuld.

Dit en niets anders was de reden waarom Nachtgall hierheen is gereisd. Hij had werkelijk op geen ongelegener tijd kunnen aankomen, nu alles door onrust en oproer wordt beheerst. Maar ik heb liever dat je van Nachtgall persoonlijk verneemt op welke onwaardige wijze Fugger zelf wordt behandeld, want het maakt me beschaamd en verdrietig dat met de pen te beschrijven. In mijn laatste brief aan jou heb ik dat drama opgedist, maar in haast; ik weet niet goed wat ik heb geschreven en ik kon de brief niet overlezen. Kort en goed, ons rest niets anders dan onze spullen te pakken en hier weg te gaan, en deze bloeiende stad, ons vaderland, achter te laten om door wilde schepselen te worden verwoest. Het is al bijna zover dat de partij van Zwingli ons vanaf de eerste dag bij wet voorschrijft in welke mate de rituelen in acht ge-

1. Deze brief is niet bewaard gebleven.

2. 31 mei 1533.

3. Verbonden aan de Sankt-Moritz te Augsburg.

[p. 120]

nomen mogen worden, en dat wij met ons hele hebben en houden mogen vertrekken als wij dat niet willen slikken. Het is niet moeilijk bij voorbaat te raden wat door dergelijke evangelischen kan of zal worden voorgeschreven. Maar in de tussentijd bungelen we onzeker en angstig tussen hoop en vrees.

Als het verdrag van de Zwaben^4. (dat tot de naamdag van Sint Laurentius^5. is uitgesteld) op de voorlaatste dag was vernieuwd, zoals was overeengekomen, zou er hoop zijn dat we hier veilig en gerust zouden kunnen leven. Dit is nu aan ernstige twijfel onderhevig en wat mij betreft een hopeloze zaak die allang is verloren. Het is tot dusver onduidelijk waarheen een zo grote menigte priesters zal moeten uitwijken en waar zij zich opnieuw kunnen vestigen, ‘op zoek naar diverse ballingsoorden en verlaten streken, zonder te weten waarheen het lot hen voert en waar zij halt mogen houden’.^6.

Maar hoewel dit voor de grap is gezegd, ben ik bang dat we dit stuk werkelijk zullen opvoeren. Eén ding strekt mij tot troost: dat ik niet alleen verscheidene van mijn broeders als medeballingen zal hebben, maar ook de beste en meest vooraanstaande burgers van deze stad, die de ketterse dwingelandij niet kunnen verdragen. Alles wat staat te gebeuren, zal ik steeds aan je melden. Aan mij hoef je niet te twijfelen. Ik zal voortdurend trouw aan mijzelf blijven en voor jou altijd hetzelfde blijven voelen, naar welke streken ik ook word gedreven. En misschien zie ik je binnenkort persoonlijk. Nachtgall is nog altijd dezelfde.

Mariangelo^7. heeft zijn bagage gepakt om vanhier te vertrekken. Hij gaat eerst naar Venetië en vandaar rechtstreeks naar Aquila, zijn vaderstad. Hij heeft hier zijn werk aan de uitgaven van Ammianus Marcellinus en Cassiodorus voltooid.

Ik heb persoonlijk jouw brievenpakket voor Johann Paumgartner verzegeld, zoals je hebt opgedragen. Hij heeft zich voorgenomen ervoor te zorgen dat het binnenkort in Padua aankomt.

Rest mij nog je alle goeds te wensen en te hopen dat je onze genegenheid zult blijven beantwoorden. Het ga je goed, allerbeste Erasmus.

Gegeven te Augsburg, 5 juni 1533

Je ware vriend Koler

Af te geven in Freiburg aan de zeergeleerde en hooggeachte heer Erasmus van Rotterdam, theoloog

4. De Schwäbische Bund, waarin adel, kerk en steden van Zuidwest-Duitsland waren verenigd en dat vredeshandhaving als belangrijkste taak had, bestond sinds 1488 en viel in 1534 uiteen.

5. 10 augustus.

6. Vergilus, Aeneis iii, 4 en 7.

7. Mariangelo Accursio.