De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 19. Brieven 2751-2986

[p. 68]

2786 Van Georg Witzel
Vacha, 30 maart 1533

Hartelijk gegroet. Tijdens de laatste jaarbeurs heb ik u een brief^1. gestuurd, vol genegenheid en nogal wijdlopig, maar de grote man die u bent onwaardig, buitengewoon onwaardig zelfs. Maar mijn genegenheid kende wijsheid noch maat. Ik schreef u eenvoudig wat in me opkwam omdat ik liever vermetel dan bedeesd wilde zijn. Het belangrijkste onderwerp was het oecumenische concilie. Lieve God, hoezeer heeft de voortdurende gedachte aan die even belangrijke als noodzakelijke aangelegenheid mijn geest beziggehouden! Er is op dit ogenblik niets dat ik liever zou wensen. Ik zie namelijk niet hoe er een eind aan de ellende kan komen als de geschillen niet op rechtmatige wijze worden afgehandeld; de oorlog brengt ze niet tot bedaren, maar maakt ze alleen maar erger. Duitsland is verdeeld, tot groot gevaar voor het Roomse rijk. Als de leiders slapen, snurkt de godsdienst. Waar zijn ze nu, de redenaars die gewoon zijn met een prikkelend betoog de geest van de elite aan te zetten tot flauwigheid die dikwijls verderfelijk is voor de wereld? Zij wenden tegenwoordig werkelijk al hun krachten aan om vanuit hun verschansing de onverschilligheid op te drijven van degenen die, naar men zegt, het best in staat zouden zijn in deze zaak hun gezag te laten gelden! Uw oren zijn doof, o Rome, o harten die volkomen ontoegankelijk zijn voor beschouwingen over een zaak van het hoogste belang en begraven liggen in wereldse verlangens. Wat betekent uw titel? Wat is uw opdracht? Wat is uw taak? Wachten wij katholieken nog niet lang genoeg op de ondersteuning die ons toekomt? Trekt u zich dan niets aan van de kudde van Jezus onze Heer, zoals het gerucht wil dat zich gezwind over de hele wereld verbreidt? Zijn uw geesten dan niet ook geraakt door goede mensen die klagen over uw verwaarlozing van de wijngaard des Heren, en niet alleen door slechte mensen die u in geenszins vleiende termen beschuldigen en veroordelen? Maar er is goede hoop dat keizer Karel de curie zal vermurwen of ten minste door zijn driestheid vermoeit, met als gevolg dat zij alleen al uit schaamte niet langer de taak kan afwijzen die voor haar op de eerste plaats komt. Wat de partij van Luther zal doen, weet ik niet; sommigen denken dat die zich niet zal verlagen tot een billijke regeling. Ik denk dat ze het wel zal doen, als ze vriendelijk wordt uitgenodigd en voorkomend wordt bejegend, en als tijdens de bijeenkomst alle zaken zo omzichtig mogelijk worden behandeld. Sommigen van hen lijken zich namelijk niet langer te verbijten. Ik heb een aantal mensen openlijk horen wensen dat de leer, vanwege de vele ongelukken die ze heeft

1. Brief 2715.

[p. 69]

gebracht en nog brengen zal, nooit was aangenomen. De woestheid van Luther, de aanstichter, zal afnemen wanneer hij de mening zal horen van zeergeleerde mensen die uit heel Europa zijn bijeengeroepen; zijn fier overeind staande helmbos zal verslappen en zijn geduchte hoorns zullen hem ontvallen wanneer hij niet op zijn eigen mesthoop,^2. maar in volle openbaarheid rekenschap moet afleggen van zijn vroegere opvattingen. U zult zich minder dan wie ook afzijdig houden van dit heilzame proces. Als ik de keizer was, zou ik niets willen horen van ‘ik lijd aan nierstenen, ik kan niet komen’. Ik zou juist bevelen de oude Appius met nierstenen en al te ontbieden.^3. Want het is niet Hannibal die voor de poort staat, we hebben het niet over een vredesverdrag met Pyrrhus, maar een boze demon is bezig de christelijke godsdienst in het diepste verderf te storten en het gaat erom vrede te brengen in de kerk. U bent gelijkwaardig aan velen bij elkaar; u kunt voorstellen doen, zaken bespreken, antwoord geven, oordelen vellen, advies geven en uw mening verwoorden als geen ander. Als we Plutarchus geloven, vermeed Solon zorgvuldig de indruk dat hij op de hand was van een van de facties die in Athene waren ontstaan en nam hij tegenover elke partij dezelfde houding aan, met als enige bedoeling degenen die het oneens waren met elkaar te verzoenen. Vandaar dat hij met algemene instemming op buitengewone wijze werd aangesteld als wetgever en bemiddelaar bij conflicten.^4. Het is mijn hoop dat de grote man die u bent die Solon zal zijn, op wiens raad elke partij iets moet toegegeven, want op die manier zal de onenigheid worden bijgelegd. Voor de eendracht moet men alles wagen en eerder het zwaard trekken tegen sommige gebruiken dan de tweedracht nog langer te dulden. We moeten niet luisteren naar Luther, we moeten niet luisteren naar de scherpslijpers, maar naar Erasmus en zijn gelijken, dat wil zeggen degenen die niet een van beide partijen, maar het christendom van harte en oprecht terzijde staan. Dat Christus dit in zijn goedheid mag laten gebeuren. Amen.

Ik wens u een altijddurende, uitstekende gezondheid toe en hoop dat u nog op uw negentigste jaar, als u geen langer leven wordt gegeven, zult waken over het welzijn van de kerk. Ik bid bovendien dat u de waardering zult terugvinden waarvan de haat van onze stormachtige tijden u bijna heeft beroofd. Als de twisten zijn bedaard, zal hopelijk uw naam weer oplichten die nu wordt verduisterd door mensen die u beroemd hebt gemaakt. U begrijpt

2. Adagia 3325.

3. De voormalige consul en dictator Appius Claudius Caecus hield in 279 v. Chr., oud en blind, een redevoering in de Romeinse senaat om een vredesverdrag met koning Pyrrhus van Epirus af te wijzen.

4. Plutarchus, Solon 14.

[p. 70]

wel wie ik bedoel. De Saksische partij heeft zich intussen tegen mij gekeerd omdat ik ben opgehouden de voeten te kussen van die te vroeg geboren paus.^5. Jonas, vroeger door u geprezen maar nu uw vijand, heeft een boekje tegen mij uitgebracht met leugens en beledigingen,^6. omdat hij niets beters bij de hand had. Ik heb geantwoord, maar een uitgave is nog niet verschenen.^7. Naast hem is er nog een andere miezerige lasteraar die niet minder laaghartige middelen heeft gebruikt om mij te vermorzelen,^8. maar ik bekommer me niet in hogere mate om dat soort smaad dan wanneer een vrouw of een onmondig kind (zoals de dichter zegt)^9. een steentje naar me zou gooien.

Het ga u goed in Christus, van wie de verbetering en de vrede van de kerk komt. Amen.

Gegeven te Vacha op Passiezondag in het jaar 1533

Georg Witzel, uw leerling

Op mijn eerdere brief heeft u niet geantwoord, voor zover ik kan zien. Ik zou wensen dat u ten minste op deze brief zou antwoorden en uw brief naar Fulda zou sturen. Nogmaals, het ga u goed.

Aan de hooggeachte heer Erasmus van Rotterdam, uitzonderlijk beschermer van de christelijke gemeenschap, zijn te eerbiedigen heer en leermeester. Te Freiburg im Breisgau

5. Witzel had in 1531 zijn betrekking als predikant te Niemegk opgegeven, die hij met steun van Luther had verkregen.

6. Justus Jonas, Contra tres pagellas Agricolae Phagi, Georgii Witzel, quibus pene Lutheranismus prostratus et voratus esset responsio (Wittenberg, 1532).

7. Georg Witzel, Confutatio calumniosissimae responsionis Iusti Ionae, id est Iodoci Koch, una cum assertione bonorum operum (Leipzig, 1533).

8. Balthasar Raida, Widder das lester und lügen büchlin Agricole Phagi, genant Georg Witzel, Antwort (Wittenberg, 1533).

9. Homerus, Ilias xi, 389.