De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 19. Brieven 2751-2986

[p. 59]

2780 Aan Jan Łaski
Freiburg, 21 maart 1533

Erasmus aan de hoogeerwaarde heer proost

Ik betwijfel niet dat de fortuin jouw uitmuntende verdiensten ooit zal belonen, maar het doet me verdriet dat ze zo schoorvoetend te werk gaat. Het was terecht en viel te hopen dat jij je oom¹ zou opvolgen. Over hem schreef je mij gewoonlijk de fraaiste dingen en misschien was hij zo tegenover anderen, maar tegenover mij was hij zo krenterig dat er zelfs geen drie woorden van dank af konden voor de opdracht van de uitgave van Ambrosius.² Ik ben onderhand zozeer gewend geen enkele beloning te ontvangen voor boekopdrachten dat ik er niet in het minst door word gekwetst.

Mijn bibliotheek is inmiddels honderd kronen meer waard dan toen jij die hebt gekocht.³ Om te voorkomen dat jou dit onwaarschijnlijk lijkt: alleen al de Galenus die Francesco van Asola⁴ mij cadeau heeft gedaan, is hier zonder boekband voor dertig gulden van de hand gegaan. Van de rest kun je je een voorstelling maken. Als je nog geen spijt hebt van het contract, zal ik handelen als een eerlijk man, maar ik heb de indruk dat jij het als achterhaald beschouwt. Als dat het geval is, zal ik je tweehonderd gulden betalen (maar als jij dat bedrag liever voor de opdracht van Ambrosius bestemt, zal ik je vrijgevigheid prijzen) en op zoek gaan naar een andere koper. De bisschop van Wenen heeft voorstellen gedaan voor een transactie, maar ik heb hem geantwoord dat ik mijn handen niet vrij had.⁵

De Turken zijn gelukkig verdreven - dat ze nooit mogen terugkeren! Er is sprake van onderhandelingen over een verdrag tussen koning Ferdinand en de woiwode;⁶ het is te hopen dat dit ook voor jou gunstig uitpakt. Thomas More heeft met de zegen van de koning de last van het kanselierschap van zich afgelegd. Door hem van die zware taak te bevrijden, heeft de koning in hogere mate blijk gegeven van zijn genegenheid voor More dan toen hij hem ermee opzadelde. Destijds was hij vaderlandslievend door het konink-

1 Eveneens Jan Łaski geheten en overleden in 1531.

2 Zie brief 1855.

3 In 1525 (vgl. brief 2033); Erasmus mocht de boeken behouden.

4 Gianfrancesco Torresani.

5 Van correspondentie hierover tussen Erasmus en Johannes Fabri is niets bekend. Łaski hield vast aan de overeenkomst (zie brieven 2862 en 2911) en ontving Erasmus' bibliotheek na diens dood.

6 Johan Zápolyai.

[p. 60]

lijke ambt toe te wijzen aan de enige op het eiland die ertegen was opgewassen; nu is hij een vriend van More door toe te geven aan diens wens. Ik kan wel raden om welke redenen More afstand heeft gedaan van zijn functie. Men kan het ambt nauwelijks vervullen zonder ooit af te wijken van het rechte pad. De evangelischen juichen en beweren dat More terecht uit zijn ambt is gezet om te worden opgevolgd door een edelman die meteen twintig man uit de gevangenis heeft bevrijd die More had laten opsluiten omdat ze tot sekten behoorden. Zijn opvolger is een broer van Edward Lee,⁷ van oudsher een vriend van mij, zozeer zelfs dat hij in mijn conflict met Lee openlijk aan mijn zijde stond. Hij is helemaal niet van adel, behalve in zoverre dat hij jurist is, wat bij de Engelsen de oorsprong is van bijna alle adeldom. Hij is geboren in een dorp. More is daarentegen geboren in Londen, wat bij de Engelsen al een zekere adeldom oplevert, met als vader een hoge ambtenaar, doctor in het Britse recht, een tak van wetenschap waarin hijzelf bekwamer is dan twintig doctoren samen. In zijn geboortestad vervulde hij een ereambt. Toen hij vervolgens werd overgeplaatst naar het hof, liet hij tijdens enkele missies zien wat hij waard was. Twaalf jaar geleden werd hij geridderd.⁸ Wat betreft geestkracht, geleerdheid en welsprekendheid heeft hij zijn gelijke niet. De kardinaal van York⁹ vreesde More eerder dan dat hij hem beminde. Maar toen hij de onverbiddelijke woede van de koning voelde, verklaarde hij toch dat niemand anders in Engeland het ambt aankon. Mijn vriend Mountjoy heeft me geschreven dat hij zijn ambt zodanig uitoefende dat naar ieders mening niemand dat ooit beter of met grotere rechtvaardigheid heeft gedaan.

De evangelischen veroorzaakten in Engeland steeds opnieuw grote opschudding. Wat moest de rechter van het koninkrijk daaraan doen? Olie op het vuur gooien soms, tegen de wens van de koning en de bisschoppen? Het is voldoende bewijs van de zachtmoedigheid van More dat niemand is verbrand, onthoofd of opgehangen, iets dat in andere landen veel mensen is overkomen. Ik heb het nu niet over de leer van Luther. Onder die vlag wortelt een kwaadaardig soort dwalingen dat zich over de wereld verbreidt; God weet waar dat zal eindigen.

Waartoe dergelijke leden in staat zijn, wordt getoond door de boerenopstand en de geschiedenis van de tempeliers. De mildheid van de vorsten wordt door de sekten als een begunstiging opgevat - zet de deur op een kier en ze stormen allemaal naar binnen - en ze leren de steden de vorsten te weer

7 Dit is onjuist. More werd opgevolgd door Thomas Audley, niet door Wilfred Lee.

8 Letterlijk: ‘werd hij baron gemaakt’, maar More was ridder.

9 Thomas Wolsey.

[p. 61]

staan. Dit is de hertog van Kleef^10. overkomen in een belangrijke stad. Een dominicaan die al jaren geleden heeft laten zien dat hij een stuk geboefte is, gaat daar prekend rond.^11. In Parijs maakte hij een armetierige uitgever wijs dat hij de Colloquia van Erasmus bezat, gecorrigeerd door Erasmus zelf. In het voorwoord bij mijn eigen werk liet hij me zeggen dat ik een jongen die goed onderwijs had ontvangen van Capito in het Hebreeuws en van Rhenanus in het Grieks, de verkeerde dingen had geleerd in de christelijke godsdienst. De hele Colloquia had hij bovendien op schandalige wijze verhaspeld. De zaak werd me onmiddellijk gemeld. Zodra hij lucht daarvan kreeg, vluchtte hij hals over kop naar Lyon, waar hij plotseling een heuse aanhanger van Erasmus werd. Hij prees me onophoudelijk. Dankzij deze list vond hij een beschermer in een aartsdiaken, van wie hij uiteindelijk wegrende nadat hij driehonderd écus had gestolen. Dergelijke streken leverde hij op vele plaatsen en diverse malen ontkwam hij alleen dankzij zijn pij aan het kruis. Toen hij nergens meer veilig was, nam hij zijn toevlucht tot een laatste redmiddel. Hij wierp zijn pij uit en werd een evangelische prediker; niet tevreden met het verbreiden van zwingliaanse en lutherse ideeën onderwijst hij volkomen kolder. De hertog schreef aan de stadsraad dat ze die prediker moesten wegsturen. Hij kreeg als antwoord dat het volk het niet zonder zijn leermeester kon stellen.

Dit heb ik niet bij geruchte vernomen, maar van een raadsman van de hertog.^12. Maar hierover nu meer dan genoeg. Ik hoop dat het je uitstekend vergaat. De maand maart heeft alle onderdelen van mijn arme lichaam beproefd en doet dat nog steeds. De rest hoor je wel van onze gemeenschappelijke vriend Justus.^13.

Gegeven te Freiburg, 21 maart 1533

Je herkent waarschijnlijk het handschrift van je vriend

10. Johan iii van Gulik-Kleef-Berg.

11. Erasmus identificeert de prediker ten onrechte met Lambertus Campester, die in Frankrijk verbleef. De bedoelde stad is waarschijnlijk Soest en de prediker Johann Wulff van Kampen; vgl. brief 2825.

12. Waarschijnlijk Konrad Heresbach.

13. Waarschijnlijk Justus Decius.