De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 18. Brieven 2516-2750

2682 Aan Viglius van Aytta
Freiburg, [ca. 5 juli 1532]

Erasmus van Rotterdam groet de zeer geleerde jongeman Viglius Zuichemus uit Friesland

Volgens mij, mijn allerdierbaarste Viglius, ben je geschikt zijn om een uitgestrekt land te besturen, of aan het hoofd van een enorm leger te staan; met zo'n slimme tactiek ben je achter de plannen van je tegenstanders^1. gekomen en heb je jezelf immuun voor hun gemenigheden gemaakt. Je verklaarde namelijk dat je voorlopig bartolist^2. wilde blijven. Want zij denken dat iemand die belijdt dat hij de ciceroniaanse stijl nastreeft, voortaan onder hun gezag valt, precies zoals het gaat wanneer iemand die de franciscaanse regel belijdt, naar een andere regel overgaat.^3. Je hebt werkelijk een fraaie beschrijving van het amfitheater gegeven, waarachtig een werk dat bij zo'n koning^4. past. Nu snap ik dat bepaalde mensen zich hebben geërgerd aan mijn Ciceroniaan. Vandaar natuurlijk, vandaar die tranen.^5. Ik benijd hun die eer niet, maar vrees dat die lui met hun machinaties een even ernstige tragedie ontketenen op het gebied van de wetenschap als Luther deed op het gebied van de godsdienst. Het voornaamste wapen van een tiran is het zaaien van tweedracht tussen burgers en staten; maar die aartstiran laat geen steen op de andere^6. om het leven van de christenen door tweedracht volledig in de war te sturen.

Wat zeg je me daar? Onze vriend Herman^7. werd op z'n hoofd getimmerd

1. Bedoeld zijn de strengere ciceronianen. Zie brieven 2632 en 2657, waarop Erasmus met deze brief reageert.

2. Zie brief 2604, noot 3.

3. In het algemeen was alleen een overstap naar een strengere orde mogelijk. De bedelorden, waartoe de franciscanen behoren, golden als minder streng. Zie de aantekening bij deze plaats in La correspondance d'Érasme, dl. 10 (Brussel, 1981), p. 77.

4. Frans i van Frankrijk.

5. Adagia 268.

6. Adagia 330.

7. Haio Herman.

[p. 306]

met een driepoot? Het is eerder een wonder dat hij geen pak slaag voor z'n blote billen kreeg, omdat hij de vreselijke misdaad had begaan een wending die niet bij Marcus Tullius voorkomt voor Latijn aan te zien! Maar wat als er een paar boeken van Cicero opduiken die tot nu toe onbekend waren? Gaat die Daedalus^8. van jou dan een nieuw amfitheater voor ons bouwen? Is er iets dwazers dan al deze ophef? Het verbaast me dat er daar over het boek van Giulio Camillo wordt gefluisterd, terwijl het zich, gedrukt in Parijs, in alle richtingen verspreidt.^9. Ik heb het niet helemaal gelezen, ik heb er alleen maar hier en daar wat van geproefd. Het wemelt van hoofd tot hiel^10. van de brutaalste leugens en volslagen dolzinnige verwijten. Hij is niet consequent en er is geen enkele samenhang. Hij veronderstelt dat ik de roem van Marcus Tullius probeerde uit te wissen zodat daarna alleen nog mijn werken gelezen zouden worden. Hij zegt dat mijn boeken in Parijs in het openbaar zijn verbrand, waarbij de beul het vuur aanstak. Hij zegt dat ik bij Aldus^11. de taak van knecht, dat wil zeggen: proeflezer vervulde, terwijl ik bij Aldus niets las behalve het voorlaatste zetsel, om te zien of ik nog iets wilde toevoegen. Aldus las na mij, en wel alleen bij mijn Adagia, die tegelijk door mij werden geschreven en door Aldus werden gedrukt. Hij zegt dat ik mij amper van een handgemeen heb onthouden omdat ik aan die tafel zat, terwijl ik een eervollere plaats aan tafel had dan Asulanus en Aldus, en ze hun uiterste best deden om me na de voltooiing van de Adagia nog een paar maanden vast te houden. Wanneer hij ergens Aristoteles citeert, zegt hij: ‘Ik zeg dat niet tegen jou, jij hebt Aristoteles niet gelezen’, terwijl ik op meer dan driehonderd plaatsen Aristoteles citeer, zowel in het Grieks als in het Latijn. Om kort te gaan, alles overtreft elke Orestes of Ajax.^12. In Parijs bevindt zich Béda, jou welbekend, die zo uitzinnig van haat is, dat er niets zo dwaas of dom is of hij laat het drukken, mits Erasmus ervanlangs krijgt. Maar ondertussen maakt hij zich bij iedereen belachelijk. Hij heeft wat venijn aan het boekje van Giulio toegevoegd. Volgens de titel was het van Julius Caesar Scaliger. Hij doet alsof hij een Fransman is en noemt een of andere obscure plaats.^13. Door de stijl,

8. Adagia 1262.

9. Door Viglius' opmerking uit brief 2632 (p. 233) denkt Erasmus nu dat Giulio Camillo de auteur van Scaligers Oratio is, zij het onder invloed van Aleandro; zie brief 2564, noot 2.

10. Adagia 137.

11. Erasmus maakte in 1507-1508 deel uit van de kring van geleerden rond de Venetiaanse drukker Aldo Manuzio.

12. Voor Orestes zie brief 2581, noot 4. Ajax verviel tot razernij omdat niet hij, maar Odysseus de wapenrusting van Achilles had gekregen.

13. Onder het voorwoord staat als plaats Agen.

[p. 307]

de toon en de lasterlijke opmerking over mijn tijd bij Aldus en andere verwijten ben ik ervan overtuigd dat dit werk, althans grotendeels, van Girolamo Aleandro is; want door huiselijke omgang ken en doorzie ik zijn persoon zo goed, dat hij zichzelf onmogelijk beter kan kennen. Ik heb meteen per brief mijn beklag bij hem gedaan; maar in een vriendelijke brief die hij uit Regensburg schreef zweert hij plechtig dat hij altijd een vriend was en dat zal blijven.^14. In de apologieën gericht tegen Pio^15. is hij geregeld doelwit, ook al wordt zijn naam niet genoemd. Die pijn wilde hij wreken. Maar een dergelijk voorbeeld^16. zou gemakkelijk na te volgen zijn geweest, ook al ben ik bozer op Béda dan op die idioot, wie het ook was.

Ik had Karel Uutenhove in een paar woorden bij Pietro Bembo aanbevolen als een jongeman van goede komaf, maar niet erg geleerd en ook niet geneigd tot studeren. Hij heeft de man buitengewoon vriendelijk bejegend; en ik twijfel niet of hij had dat met meer graagte gedaan als hij hem had gekend. Ik schrijf hem nu een paar woorden over jou.^17.

Sucket schreef mij uitgebreid over zijn triomf;^18. ik trof evenwel tot nu toe niemand via wie ik hem kon terugschrijven. Ik zie niet wat hij daar probeert te bereiken.

Ik betreur het lot van Alciati, die zo vaak gedwongen is te verhuizen. Ik schreef aan Georg Paumgartner^19. en Giovanni Crisostomo.^20. Doe namens mij de hartelijke groeten aan Franciscus Rupilius, aan wie ik een andere keer zal schrijven.

Het doet me deugd dat je goed met Anselmus Ephorinus kunt opschieten. Wat is er met onze vriend Herman gebeurd? Hij heeft al anderhalf jaar niets geschreven, geen letter. Ik heb je al laten weten wat ik vermoed, en ik geloof niet dat ik me vergis.^21.

Het ga je goed. Freiburg, 1533

14. Brieven 2638 en 2639.

15. Voor de polemiek tussen hem en Erasmus zie brief 2522, noot 11.

16. D.w.z. een belediging wreken door het publiceren van een tekst vol beschimpingen.

17. Zie brief 2681. De aanbevelingsbrief voor Karel Uutenhove is brief 2106.

18. Vgl. Erasmus' opmerking over Sucket in brief 2631 aan Amerbach.

19. Brief 2683.

20. Giovanni Crisostomo Zanchi.

21. Vgl. de tweede alinea en het slot van brief 2587.