De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 18. Brieven 2516-2750

2676 Van Ambrosius Pelargus
[Freiburg, ca. juli 1532]

Ambrosius Pelargus groet Erasmus van Rotterdam

Wat de betekenis van ‘celibaat’ betreft^1. ben ik het graag met je eens dat in strikte zin mensen celibatair genoemd worden die ongehuwd zijn, ook al zouden ze zich als hoerenlopers uiterst onfatsoenlijk gedragen en kinderen voortbrengen. Toch denk ik dat het bij een verstandig mens past zich zo in de regels en de eigenschappen van de woorden te verdiepen, dat hij zich intussen houdt aan wat gebruikelijk is, omdat het iets moois heeft en van vredelievendheid getuigt je daarbij aan te sluiten. Vooruit, vertel me hoe logisch het is dat je, wanneer je uit alle macht probeert het eigene van het woord te verdedigen, zegt dat door de etymologie die de juristen aanvoeren, niet de ingetogenheid wordt aanbevolen, maar dat zij hebben willen aangeven dat het leven van hen die niet aan een vrouw zijn gebonden een soort godenleven is. Zeker, als hemelbewoner zijn dit is: het gelukkige leven van de goden leiden, waarom zouden we niet zeggen dat ook diegenen zinnen op een godenleven, die ongehuwd zich al te zeer overgeven aan onfatsoenlijke seks? Tenzij je hen misschien in die zin gelukkig noemt, dat ze verschoond blijven en vrij zijn van de last en het ongemak van het huwelijk. Je verdedigt je uitspraken over de monastieke armoede en eveneens over het geloof van Chris-

1. Zie brief 2675, waarop deze brief het antwoord is.

[p. 299]

tus; dat doe je met een vergelijkbare truc, dat wil zeggen: je zoekt overeenkomstig je gewoonte een kiertje om te ontsnappen.^2.

Ik heb Nachtgall^3. geraadpleegd over de betekenis en de etymologie van insubidus en insubide; hij heeft geen pasklaar antwoord, maar gist dat het woord teruggaat op de obscene drang tot subare (seksueel opgewonden zijn) of prikkel tot seks. Inderdaad wordt wat Nachtgall giste, in duidelijke bewoordingen uiteengezet door Pico della Mirandola, een man met een scherp verstand en een waardig karakter, als hij de woorden van de retor Julianus bij Gellius, boek 19, hoofdstuk 9 uitlegt. Subidus (zegt hij), dat wil zeggen: charmant, komt van het woord subare, dat seksueel opgewonden zijn betekent. Omgekeerd betekent insubidus: zonder charme, en zelfs afkerig van seks. Ik kwam de plaats toevallig drie dagen geleden bij Pico della Mirandola tegen, toen ik namelijk zonder aan zoiets te denken naar wat anders zocht.^4.

In de eerste brief aan de Tessalonicenzen, waarover ik al geruime tijd college geef, kan het lijken alsof je de woorden van Paulus: hêmeis de adelphoi aporphanisthentes aph' humôn (nu wij, broeders, van u gescheiden zijn),^5. minder adequaat hebt weergegeven in de Aantekeningen met: ‘Nos autem, fratres, velut orphani facti’ (nu wij, broeders, als het ware wezen zijn geworden). Want het is niet correct een vader die van zijn kinderen is beroofd ‘orphanus’ (wees) te noemen; dat is eerder een epitheton van kinderen die hun ouders hebben verloren. Neem deze twijfel bij me weg, alsjeblieft, als je misschien iets beters weet. Het ga je goed.

2. Adagia 2175.

3. Ottmar Nachtgall (Luscinius) had een uitgave van Gellius verzorgd (Straatsburg, 1521), die evenwel geen commentaar bevat.

4. Vgl. de aantekening van Petrus Mosellanus (zie brief 2674, noot 13) bij ‘insubidos’ (Gellius 19, 9, 9): ‘Inuenustos et a Venere alienos. Est enim subare Venere stimulari’.

5. 1 Tessalonicenzen 2:17.