De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 18. Brieven 2516-2750

2674 Van Ambrosius Pelargus
[Freiburg, ca. juli 1532]

Ambrosius Pelargus groet Erasmus van Rotterdam

Ik zou graag willen dat je voor jezelf nagaat, zeer geleerde Erasmus, of het echt verstandig is met voorbijgaan van goedgekeurde schrijvers - Augustinus, Hieronymus en enkele andere vooraanstaande figuren binnen de kerk - afhankelijk te zijn van het gezag van heidense auteurs, vooral omdat het gebruik door de kerk reeds heeft bewezen dat het woord celibaat een kuis leven betekent dat zich volledig onthoudt van seks. Dat heeft ook de goedkeuring van Priscianus, voor wie ‘celibatair’ de betekenis ‘die het leven van hemelbewoners leidt’ heeft.^1. Ook Hieronymus zegt dat iemand celibatair is die geen geslachtsgemeenschap heeft en een leven leidt dat de hemel waard is.^2. Augustinus schrijft eveneens in die trant. Kortom, er is niemand van alle kerkvaders die (voor zover ik weet) het woord celibaat anders opvat. Ik voeg daar nog de opmerking aan toe dat ook voor juristen ‘celibatairen’ de betekenis ‘hemelbewoners’ heeft, van wie geslachtsgemeenschap ver verwijderd is.^3.

Maar ook al heb je misschien iets om je mee te verdedigen, hoe zul je je hieruit redden, dat je de monastieke armoede waaraan Christus dacht verwart met de armoede die Christus voorschreef en die gelijkelijk voor ieder-

1. Priscianus, Institutiones grammaticae 1, 23.

2. Hieronymus, Adversus Iovinianum 2, 37 (pl dl. 23, kol. 336). Vgl. Ambrogio Calepino's Dictionarium, s.v. ‘caelebs’, waar deze uitspraak van Hieronymus direct gevolgd wordt door een uitspraak van Pseudo-Augustinus (De grammatica 5, pl 32, kol. 1391) en de hiervoor geciteerde uitspraak van Priscianus.

3. Quintilianus, Institutio oratoria 1, 6, 36, waar deze etymologie aan Gavius en Modestus wordt toegeschreven. In zijn Dilutio eorum quae Iodocus Clithoveus scripsit... (Bazel, 1532), p. 18, citeert Erasmus deze plaats, met ‘Gaius’ in plaats van ‘Gavius’, waarbij hij veronderstelt dat de genoemde personen juristen zijn: ‘Je ziet dat de etymologie van de juristen door een zo geleerd man belachelijk is gemaakt’.

[p. 296]

een geldt? Het is nogal doorzichtig met welke kunstgreep je dat hebt gedaan. In je Soldaat^4. staat het zo: ‘Je dacht dat alleen voor monniken geldt dat privébezit verboden is en armoede verplicht. Je vergiste je. Beide betreffen alle christenen.’^5. Als monastieke armoede (namelijk die vrije armoede, die niet meer duldt binnen de grenzen van een voorbereide geest^6. te worden ingesloten, ja, die veeleer metterdaad iedere nalatenschap afwijst en verwerpt, uiteraard naar het voorbeeld van de vroege kerk) inderdaad aan alle christenen is opgelegd, volgt daaruit dat alle mensen, zoveel als er ware christenen zijn, het monnikendom belijden. Brengt wat je daar zegt niet eveneens het gevaar met zich mee dat wederdopers^7. het aangrijpen als een kans voor hun ontrouw? Zoek als je kunt een veilige haven, weg van deze zee van dwaling, überhaupt weg van deze golven die je alle kanten op jagen. Want hier kan ik niet met advies of hulp iets aan doen. In ieder geval wens ik je (het enige wat ik kan) dat je jezelf met succes losmaakt en uiteindelijk bevrijdt.

Hieronymus zegt ergens dat Jozef voor twintig goudstukken werd verkocht. Jij denkt dat er door slordigheid van de kopiisten een fout ingeslopen is en er zilverstukken moet staan. Maar je moet hier in gedachten houden dat Hieronymus nooit zijn eigen vertaling, maar overal de Septuagint gebruikt heeft. Dit ondanks het feit dat Hieronymus hun^8. vertaling beslist niet goedkeurt, wat duidelijk uit zijn eigen woorden blijkt. Want in zijn commentaar bij Genesis staat er bij deze passage: ‘Ze verkochten Jozef voor twintig goudstukken. In plaats van “goudstukken” staat er in het Hebreeuws “zilverstukken”, en de Heer hoorde niet voor goedkoper metaal verkocht te worden dan Jozef.’^9. En bij Matteüs luidt het: ‘Jozef werd niet, zoals velen denken overeenkomstig de zeventig vertalers, voor twintig goudstukken verkocht, maar overeenkomstig de ware Hebreeuwse tekst voor twintig zilverstukken. Want de dienaar kon niet meer kosten dan de meester.’^10.

In mijn ogen betrek je overspel als reden bij de evangelisten niet daarop waarop het betrokken moet worden.^11. Ook de oude schrijvers betrekken het niet daarop waarop jij het betrekt.

4. D.i. Erasmus' Enchiridion militis christiani.

5. lb dl. 5, kol. 47 c-d.

6. D.w.z. een geest die gewapend is tegen eventuele armoede; vgl. Seneca, Epistulae morales 70, 18.

7. Zij propageerden dat alles gemeenschappelijk bezit was.

8. D.i. van de zeventig (septuaginta) geleerden.

9. Hieronymus, Liber Hebraicarum quaestionum in Genesim, bij Genesis 37:28 (pl 23, kol. 995).

10. Hieronymus, Commentariorum in Evangelium Matthaei libri quattuor, bij Matteüs 26:15-16 (pl 26, kol. 193)

11. Het betreft overspel als reden tot echtscheiding; zie Declarationes, lb dl. 9, kol. 843-844.

[p. 297]

In hoofstuk 10 aan de Hebreeën ken je aan Christus geloof toe, wat duidelijk in strijd met de waarheid is. De plaats is te vinden in de Aantekeningen.^12.

Verder wil ik graag weten wat ‘insubidum’ bij Aulus Gellius betekent, en ook wat de etymologie van dat woord is. Petrus Mosellanus zegt er niets over.^13. Ik denk dat hij een ander handschrift had. Want de handschriften verschillen op die plaats. Sommige hebben ‘insubide’, andere ‘insolite’. De plaats is te vinden in het eerste boek, het tweede hoofdstuk. Het ga je goed.

Ik kan amper onder woorden brengen hoe gelukkig ik mezelf acht en hoezeer ik mezelf ermee feliciteer dat je je ertoe verwaardigde ons een paar keer te bezoeken.

12. Zie Erasmus' tweede aantekening bij Hebreeën 10:30, waar ‘fidem Christi’ evenwel geloof in Christus betekent.

13. Gellius, Noctes Atticae 1, 2, 4. Petrus Mosellanus' publiceerde in 1526 een Gellius-commentaar. Vgl. de plaats bij Gellius die ter sprake komt in brief 2676.