De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 18. Brieven 2516-2750

[p. 280]

2660 Van Gabriel Verinus
16 juni [1532]

Gabriel Verinus groet zijn vriend Erasmus

Hoe lang nog^1. zal er met bittere haat gestreden worden, mijn beste Erasmus, zodat er nooit een einde zal komen aan de ruzies? Toen ik aan vrede dacht, viel de universiteit in de rug, van voren en van opzij^2. aan onder de naam van de faculteit, maar niet die van de welsprekendheid, waarvan dit zo ver afstaat als Erasmus van hun verwrongen kritiek. U hebt Frankrijk als vijand, dat een kippenhoeder heeft gevonden, die Delische kippenhoeder, die de eieren herkent.^3. Maar behalve bepaalde spitsvondige sofismen - zo moeten immers zijn conclusietjes genoemd worden^4. - heeft hij geen greintje zout, dat wil zeggen die gematigdheid die altijd smaak gaf aan de vroomheid, wier zuster naastenliefde is, waarin hij uw gelijke kon zijn of zelfs uw meerdere, als hij liever met privédrukken met u had gediscussieerd dan u met verwijten te bestoken, en het liefst in uw afwezigheid, terwijl hij u nooit van een misdaad heeft kunnen beschuldigen.

Maar de universiteit keek de andere kant op en doordat ze dingen zag die haar mishaagden, die meer iets van deze tijd dan van u zijn, meende zij dat het ketterijen waren. En met haar ogen was niets mis, want als ze niet de andere kant op gekeken had, had ze Erasmus gezien, niet de begarden,^5. die duizend zakken^6. verdienen. En dat had u lang van te voren voorzien, maar als het ware door een nevel; christelijke hoop die geen vrees kent had de scherpte van uw blik beïnvloed.^7. Die nevel is verdreven.^8. Zij die van alles vrezen en uw hoop afkeuren, verbazen zich daarom over uw gematigdheid en lijdzaamheid.

Ik zou wensen dat u meer vrije tijd voor dit soort studie werd gegund, vrije tijd die ik zou prefereren boven de uren werk van heel wat theologen. Maar wat valt er voor een wijs man niet te overwegen, zolang herstel moge-

1. Cicero, In Catilinam 1, 1.

2. ‘in de rug... opzij’: vgl. Cicero, Philippicae 3, 32.

3. ‘dat een... herkent’: vgl. Cicero, Lucullus 86. Volgens a.w. 57 zou een Delische kippenhoeder (gallinarius) aan een ei kunnen zien welke kip het gelegd heeft. Dit zal op Noël Béda doelen.

4. ‘bepaalde spitsvondige... worden’: vgl. a.w. 75.

5. De begarden vormden sinds de middeleeuwen religieuze gemeenschappen in navolging van de begijnen. Ze werden vervolgd wegens ketterij.

6. Adagia 3818, waar verwezen wordt naar de leren zak waarin, in de oudheid, iemand die vadermoord had gepleegd de verdrinkingsdood moest ondergaan.

7. ‘En dat had u... beïnvloed’: vgl. Cicero, Philippicae 12, 3.

8. Vgl. a.w. 12, 5.

[p. 281]

lijk is? Iedereen maakt fouten, alleen een dwaas volhardt in zijn fout. Wat je later bedenkt, is (zo zegt men) meestal verstandiger.^9. Maar als hoop tot een fout heeft geleid, is de beste haven voor de hoop verandering van koers.^10. En we lezen dat Augustinus, nadat hij vele jaren een bepaalde mening had gehad, die liet varen zodra het hem goed leek.^11. U hebt zichzelf van vijandigheid bevrijd en mij - omdat ik in onzekerheid verkeerde waar deze strijd op zou uitlopen - van de vrees dat Erasmus van ons kamp naar Luther zou overlopen, wat zij misschien hadden gewild. En zij die al te angstig zijn, vreesden u niet als vijand als u aan de kant van die lieden^12. had gestreden.

Als ze zo oplettend zijn bij deze soort studie, laten ze dan boos worden op Budé, de grootste onder de Fransen, die ergens tussen de annotaties bij de Pandecten zegt dat de vertaling die we van het Nieuwe Testament hebben niet van Hieronymus is.^13. Laten die genieën toch binnen de muren van hun Collèges blijven! En als ze in het voorwoord bij Matteüs zullen lezen dat Johannes met onbesuisdheid die eerder overmoedig dan gelukkig was het Woord van God binnenviel,^14. zal er geen enkele coulance voor Hieronymus zijn, die de woorden onbesuisdheid en overmoed met het evangelie in verband brengt.

Maar genoeg hierover. Maar aangezien uw boekje^15. waarin u op scherpzinnige wijze antwoord geeft op de academische vraagstukken,^16. een juweel is en uit het hoofd geleerd dient te worden,^17. ben ik bezig die hele discussie in een dialoog weer te geven, ook al bewaarde ik de spreekvaardigheid voor u. U zult als het personage Welsprekendheid met de universiteit strijden, en bij dat treffen zal Hieronymus de derde zijn, die u altijd nogal enthousiast geprezen hebt. Als het kind goed ter wereld zal komen, dat wil

9. ‘Maar wat valt er... verstandiger’: vgl. a.w. 12, 5.

10. ‘Maar als hoop... koers’: vgl. a.w. 12, 7.

11. ‘nadat hij... leek’: vgl. Cicero, Lucullus 63. Verinus doelt op Augustinus' Retractationes.

12. D.i. de kant van de aanhangers van Luther. De strekking is dat de conservatieve theologen, die ook in de volgende alinea doelwit zijn, zich meer tegen Erasmus verzetten dan tegen de reformatoren en hun aanhangers.

13. Zie Budé's Annotationes in quattuor et viginti Pandectarum libros (Parijs, 1521), blad 34r.

14. pl dl. 26, kol. 19, waar evenwel precies het omgekeerde staat: ‘non tam audaci, quam felici temeritate’ (‘met een onbesuisdheid die eerder gelukkig dan overmoedig was’).

15. Waarschijnlijk Erasmus' Declarationes; zie brief 2565, noot 13.

16. Toespeling op het gelijknamige werk van Cicero?

17. ‘boekje - een juweel... dient te worden’: vgl. Cicero, Lucullus 135.

[p. 282]

zeggen als het het waard zal zijn gelezen te worden, zal ik het aan Lorenzo Campeggi opdragen, die een groot bewonderaar van u is, iemand wie ik volledig toegedaan ben. Ik stuur nu de oude brief die ik aan u had gericht, aan hem. Omdat ik niet weet of hij ooit aangekomen is, vraag ik hem ervoor te zorgen dat hij correct bij u wordt afgeleverd, om er een van u uit te lokken.

Het ga u goed. 16 juni

Aan Desiderius van Rotterdam, de Cicero of Erasmus van onze tijd. Freiburg of waar dan ook