De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 18. Brieven 2516-2750

[p. 153]

2599 Aan Germain de Brie
Freiburg, [januari-februari?] 1532

Erasmus van Rotterdam groet Germain de Brie

Je besloot, zag ik, de naam Canossa onsterfelijk te maken. Een aantal jaren geleden leerde ik de man in Engeland kennen,^1. maar ik herkende hem niet en hij mij wel. Er ging toen een gerucht dat hij daarnaartoe was gekomen als kardinaal-gezant, maar niet als geestelijke gekleed. Andrea Ammonio had me voor het middagmaal uitgenodigd. Ik kwam zonder enig vermoeden van een hinderlaag; ik was immers goed bevriend met de man. Bij hem trof ik iemand aan met een lang gewaad, maar met zijn haar in een netje bijeengehouden, met slechts één enkele dienaar. Ik praatte over van alles met Andrea, zonder ook maar een moment aan Canossa te denken. Ik verbaasde me evenwel over 's mans strijdlust als van een soldaat; daarom vroeg ik in het Grieks aan Andrea: ‘Wie is die man?’ Hij antwoordde: ‘Een belangrijk koopman’. Waarop ik weer: ‘Die indruk wekt hij zeker!’, en in de overtuiging dat hij een koopman was besteedde ik totaal geen aandacht aan de man. We gingen aan tafel. Canossa zat aan het hoofd, ik naast hem. De hele maaltijd lang zat ik volgens gewoonte gezellig met Andrea te praten, zonder mijn minachting voor de koopman te verbergen. Uiteindelijk vroeg ik Andrea of het gerucht waar was dat er een gezant gekomen was om in opdracht van Leo x het conflict tussen de koningen van Frankrijk en Engeland te beslechten; hij knikte. ‘De paus heeft mijn advies niet nodig’, zei ik, ‘maar als hij mij om mijn mening had gevraagd, zou ik iets anders hebben aangeraden’. ‘Wat dan?’ vroeg Ammonio. Ik zei: ‘Het was niet handig over vrede te beginnen’. ‘Hoezo?’ ‘Omdat er niet in een oogwenk een vredesverdrag gesloten kan worden. En ondertussen, terwijl de monarchen over voorwaarden onderhandelen, gaan de soldaten, als ze lucht krijgen van de vrede, ergere dingen doen dan tijdens de oorlog. Maar met een wapenstilstand perk je in één keer de gewelddadigheid van de soldaten in. Ik zou verder een wapenstilstand van drie jaar voorschrijven, die het mogelijk maakt rustig de voorwaarden van een duurzaam verbond te onderzoeken.’ Andrea stemde in en zei: ‘Dat is, denk ik, wat de gezant hier doet.’

Na deze uiteenzetting kwam ik terug op mijn vraag, die Ammonio slechts vaag had beantwoord. ‘Is het een kardinaal?’ vroeg ik. ‘Hoe kom je daarop?’ vroeg hij. ‘Omdat de Italianen dat zeggen’. ‘En waar hebben zij die informatie vandaan?’ vroeg hij. Ik zei: ‘Ik heb jou hier leren kennen. Als ik je over een

1. De ontmoeting vond plaats in Londen in 1514.

[p. 154]

aantal jaren in Brabant zou zien, zou je vragen waar ik je van kende?’ Ze glimlachten naar elkaar, zonder dat ik ook maar het minste vermoeden had. Vervolgens bleef ik aandringen, of het soms inderdaad een kardinaal was. Ammonio aarzelde. Uiteindelijk zei hij: ‘Het is iemand met de mentaliteit van een kardinaal’. Daarop zei ik met een vriendelijk lachje: ‘Dat is heel wat: de mentaliteit van een kardinaal hebben!’

Dit alles en nog veel meer hoorde Canossa zwijgend aan. Uiteindelijk zei hij iets in het Italiaans. Vervolgens mengde hij er Latijnse woorden door, en wel zo dat je kon merken dat hij een scherpzinnige koopman was. Toen ik niets antwoordde, richtte hij zich tot mij: ‘Het verbaast me dat u in dit barbaarse land wilt leven, tenzij u misschien liever hier de enige wilt zijn dan de eerste in Rome’. Verbaasd over zoveel spitsheid bij een koopman, antwoordde ik dat ik in een land leefde waar zeer veel mensen woonden die bijzonder geleerd zijn, en dat het voor mij voldoende was onder hen de laatste plaats in te nemen, terwijl ik in Rome volstrekt niet zou meetellen. Dit en nog meer zei ik, nogal boos op de koopman. Ik denk dat mij toen een of andere goede genius bijstond; sowieso had Ammonio, die heel goed wist hoe ongeremd ik meestal er tegenover vrienden uitflap wat me voor de mond komt, me ernstig in gevaar gebracht.

We gingen van tafel. Andrea en ik wandelden een hele tijd in de tuin die het huis in tweeën deelde en na een hele tijd gepraat te hebben begeleidde hij me uit beleefdheid naar de poort aan de landzijde (want het gedeelte van het huis waar we gegeten hadden keek uit op de rivier de Theems); ik wilde namelijk liever te voet teruggaan dan met een bootje. Toen we enkele dagen later terugkwamen op het gesprek, verklapte Andrea dat het in scène was gezet en probeerde hij me er heel serieus toe over te halen dat ik Canossa naar Italië zou begeleiden, waarbij hij een uitgebreid getuigenis gaf hoe lovend hij over mij sprak en hoe geweldig hij mij vond. Maar hij praatte tegen dovemansoren.^2. Maar intussen was het niet zo aardig wat Ammonio had gedaan, die heel goed mijn vrijmoedige manier van spreken kende. Ik had er iets ongunstigs over de paus of de gezant kunnen uitflappen wat later nadelig voor mij was geweest. Als Canossa Eramus nu niet bijzonder welgezind is, is dat niets nieuws: versmade liefde pleegt om te slaan in woede.^3. Ook zie ik dat er mensen zijn die de wetenschap dezelfde pest proberen te bezorgen als de godsdienst. In Italië is de partij van de ciceronianen volop actief, hoewel degenen die het hardst schreeuwen het minst te betekenen hebben. Ik was op de hoogte van je succes, wat je houding betreft geloof ik je en wens ik

2. Adagia 387.

3. Canossa had Erasmus in 1516 gevraagd naar zijn bisdom, Bayeux, te komen (zie brieven 489 en 538).

[p. 155]

je geluk. Maar ik denk dat je de waardigheid ook gekregen zou hebben als je die niet had opgeëist.^4. Ik had liever gewild dat je bij Chrysostomus niet zo'n Callipides^5. was, want dat berokkent de drukker flinke schade.^6.

Het ga je goed. Freiburg im Breisgau, 1532

4. Waarop deze twee zinnen betrekking hebben is niet bekend.

5. Zie brief 2523, noot 1.

6. Brie's vertalingen van Chrysostomus' Comparatio regis et monachi en diens commentaar op de Brief aan de Romeinen waren niet op tijd klaar om opgenomen te kunnen worden in de vijfdelige Latijnse uitgave van deze kerkvader die in 1530 bij Froben verscheen.