De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 18. Brieven 2516-2750

2587 Aan Conradus Goclenius
Freiburg, 14 december 1531

Erasmus van Rotterdam groet magister Conradus Goclenius zeer hartelijk

Ik heb al op de aanmerkingen van de Sorbonne gereageerd;^1. het boekje waarvan ik je een voorproeve stuur, is bijna gedrukt.^2. Op het meeste had ik trouwens al gereageerd. Het zijn bijna allemaal onderwerpen in de trant van Béda. Ik wist wat die groep samengezworenen verdiende, maar ik heb toch mijn onstuimige pen beteugeld, zodat ze niet, al meer dan genoeg geprikkeld, mijn boeken verbranden (iets wat voor hen gunstig en voordelig zou zijn), omdat Béda het daar samen met enkele samengezworenen voor het zeggen heeft en hij de voorzitter van de koninklijke raad^3. aan zijn kant heeft, zoals ze schrijven. Toch zouden de aanmerkingen niet gepubliceerd zijn, als bepaalde lieden geen olie op het vuur hadden gegooid.^4. Eck was in Parijs,^5. en, naar ik vermoed, Aleandro ook, die ik ervan verdenk vooral gekomen te zijn om de ondergang van Erasmus te beramen.^6. Dat het pamflet van Julius Scaliger^7. van hem is, weet ik zo zeker als ik weet dat ik leef. Toch moeten we doen alsof we dat niet doorhebben, want anders gaat hij nog erger tekeer omdat het bedrog ontdekt is. Ik weet dat types als Béda nooit zullen ophouden. Overigens heeft Béda, hoezeer ook mijn vijand, geen goedkeuring verleend voor het uitgeven van Scaligers dolzinnige rommel. Het werd in het geheim

1. In brief 2573, waarop deze brief het antwoord is, had Goclenius aangedrongen op een reactie op de Determinatio; zie brief 2552, noot 7.

2. De Declarationes; zie brief 2565, noot 13.

3. Pierre Lizet, voorzitter van het Parlement van Parijs.

4. Adagia 109.

5. Zie brief 2565, noot 4.

6. Voor Aleandro's aanwezigheid in Vlaanderen zie brief 2578, noot 4. Erasmus' vermoeden dat hij in Parijs was, was ongegrond; vgl. de tweede alinea van brief 2590.

7. Zie brief 2564, noot 2.

[p. 139]

gedrukt en enige tijd achtergehouden, totdat ze een soort van toestemming loskregen van een of andere rechter-commissaris.^8. Over de keizerlijke schatkist^9. weet ik niet wat ik moet antwoorden, behalve wat juristen plegen te zeggen: een flinke portie voorzichtigheid kan geen kwaad.^10. Ik weet dat ik te maken heb met zeer bedrieglijke monsters. Nu proberen ook bepaalde evangelischen, die dat van die misdadige man uit Gelre^11. hebben geleerd, met wonderbaarlijke trucs de keizer en Ferdinand tegen mij op te zetten. In Straatsburg hebben ze een pamflet in het Duits uitgegeven, gericht tegen de keizerlijke majesteit, waarin ze geregeld Erasmus als bron citeren;^12. ik vermoed dat ze een aantal passages uit het spreekwoord over de mestkever en de adelaar en uit de voorrede bij Suetonius hebben geplukt.^13. Ik twijfel er niet aan dat dit het werk van Capito en Bucer is, misschien stiekem met hulp van Eppendorf. Ik heb het boek nog niet gezien, maar ik las er vandaag over in een brief van de kardinaal van Trente,^14. die aan het hoofd van Ferdinands geheime raad staat, een bijzonder goede vriend van me. In Straatsburg zette niemand iets tegen mij op touw totdat Nijmegen^15. daarheen verhuisde, die nu in Augsburg woont en les over poëzie geeft voor een salaris, zeggen ze, van zestig florijnen. Het is een goede zaak dat er twee coryfeeën omgekomen zijn, Zwingli aan het front, Oecolampadius kort daarna door koorts en een abces.^16. Als de oorlogsgod hun gunstig gezind was geweest, was het met ons gedaan. Over de hoogleraar kan ik niets beloven.^17. Hier was als enige de leraar van mijn Erasmius.^18. Hij vertrok in het geheim naar Straatsburg, uit liefde voor de sekte. Alle wetenschappen liggen hier stil, behalve rechtskennis. Ik heb alleen de opschriften van de verordeningen bekeken.^19. De bedoeling daarvan is dat het niet lijkt alsof de financiële experts hebben stilgezeten. Wat hoor ik nu? Mij is het vergaan als in het spreekwoord: ‘een lofzang vóór de

8. Jean Morin; vgl. brief 2577.

9. Zie brief 2573, noot 6.

10. ‘Abundans cautela non nocet’.

11. Gerard Geldenhouwer.

12. Sebastian Franck, Chronica, Zeytbuch und geschychtbibel (Straatsburg, 1531), dat geen ‘libellus’, maar een omvangrijk boekwerk is.

13. Franck maakt inderdaad gebruik van Adagia 2601 (Scarabeus aquilam quaerit); zie blad 119r-125r. De voorrede bij Suetonius is brief 586.

14. Bernhard von Cles.

15. Gerard Geldenhouwer.

16. Zie de eerste alinea van brief 2579.

17. Het betreft een opvolger voor Jan van Campen.

18. Deze leraar van Erasmius Froben is niet geïdentificeerd.

19. Zie brief 2573, noot 9.

[p. 140]

overwinning’.^20. Ik was inderdaad verbaasd, maar ik durfde je niet te wantrouwen, omdat je het zo duidelijk zei. Dat is het spelletje van pauselijke hovelingen. Ik heb je zorgvuldig bij Valdés aanbevolen, hoewel ik nog niet weet bij wie de zaak bepleit wordt. Ik zou je ook graag bij Campeggi aanbevelen, als ik niet bang was dat ik per ongeluk je zaak nadelig zou beïnvloeden. Maar ik verwacht dat ik binnenkort zonder dat ik droom zal horen: ‘Gewonnen!’

Cammingha stuurde alle vier?^21. Maar aan het totaal ontbraken er meer dan veertien, als ik het wel heb. Ik heb nooit een onbetrouwbaarder of lichtgeraakter wezen meegemaakt dan die jongeman. Ik vermoed dat hij boos is om mijn laatste brief, waarin ik aangaf dat zijn bezoek aan Italië mij geenszins ontging, terwijl hij me ondertussen zogenaamd uit Friesland schreef. En dat als grapje. Ik heb de man verder aangespoord eerlijk met een eerlijke vriend om te gaan. Ook de andere Haio, Haio Herman, schrijft niets, wat, tenzij ik me vergis, door Alaard komt, die onlangs aan Hieronymus Froben schreef dat hij naar Bazel zou komen met zijn commentaren op het werk van Rudolf Agricola, als hij geld voor de reis wilde sturen en ze het ook over een billijke prijs voor de rest eens zouden worden. Hij^22. heeft een dodelijke haat tegen mij opgevat omdat hij in de Ciceroniaan^23. is overgeslagen. Wat een monsters baart deze tijd! Cammingha hoeft niet opgepord te worden of een bron van zorg te zijn. Die vier florijnen zijn voor jou, omdat je op eigen kosten de arts, dienaar van Theodrinckus,^24. hierheen stuurde en Hieronymus niets gaf, hoewel de hele zaak hem betrof.

Ik weet niet wat jij je laatste brief noemt. Want ze worden niet allemaal bij mij afgeleverd. Die waarin je dat vraagt, is op 17 juli geschreven, maar me pas eind november overhandigd. Daarop heb ik geantwoord via Walter, ooit kanunnik te Maastricht en Luik.^25. Ik heb Valdés niet geschreven, omdat hij niet de indruk wekte binnenkort naar het hof te zullen gaan. Via hem schreef ik ook aan Maarten Lips, en, aangezien hij daar zelf om vroeg, Hezius, die, hoewel hij in Rome mateloos op me gesteld was, bij terugkeer in zi6jn vaderland een ander mens leek te zijn geworden. Ik vraag me af waarom Lieven^26. zo graag een positie als kamerheer bij koningin Maria^27. wil hebben, omdat

20. Adagia 655. De passage betreft de aangevochten toekenning van de prebende; zie brief 2573, noot 10.

21. De vier goudstukken genoemd in brief 2573.

22. D.i. Haio Herman.

23. Zie brief 2517, noot 1.

24. Zowel de arts als ‘Theodrinckus’ zijn niet geïdentificeerd.

25. Niet geïdentificeerd.

26. Lieven Algoet.

27. Maria van Oostenrijk, voormalig koningin van Hongarije.

[p. 141]

het ambt van secretaris beter bij hem past; ik heb hem zijn zin gegeven, maar tegen mijn zin.^28. Eerst klampte hij zich vast aan De Schepper, aan wie hij naar ik hoor vijftig kronen te leen gaf. Nu draagt De Schepper hem aan mij over door te schrijven dat hij hem nergens bij kan helpen.^29. Ik heb nog niet genoeg vertrouwen in het karakter van Lieven. Ik had hem liever een flinke som geld gegeven dan die aanbeveling. Ik heb medelijden met onze Erasmius, die zoveel pijn verdragen heeft voor zijn studie en nu overweegt koopman te worden, om ooit de dienaar te zijn van mensen wier meester hij kon zijn. Hieronymus heeft zijn eigen positie verstevigd. Ik hoop dat hij,^30. ondanks zijn stotteren, de taal goed leert en dat hij, hoewel het hem in al die jaren niet gelukt is twee woorden foutloos te leren schrijven, een goed koopman wordt. Lieven schrijft dat hij degene is die deze eenvoudige man^31. huurt, maar die begon meteen bij het eerste wat hij zei te klagen dat hij geen cent had. Ik herken Lievens manier van doen. Hij had moeten schrijven welk bedrag en welke voorwaarden hij met hem overeengekomen was. Overigens hebben die lieden de gewoonte dubbele betaling te vragen. Met hem als bode heb ik de twee brieven, de ene van jou en de andere van Arnold,^32. naar Hieronymus gestuurd, voor het geval hij iets naar Brabant wil versturen. In de tijd dat hij in Bazel is, maak ik bundels brieven klaar. Ik flapte er tegenover Cammingha uit, dat Haio Herman in Italië aan de Franse schurft^33. had geleden. Misschien heeft hij dat aan een verschillende mensen doorverteld, wat nogal gemeen zou zijn. Het kan zijn dat hij daar boos om is. Viglius heeft ons hier een bezoek gebracht toen hij op weg was naar Italië.^34. Er is geen vriendelijker wezen dan deze jongeman. Ik gaf opdracht de hele bundel aan jou te geven, zodat je persoonlijk kunt overhandigen, als je dat wilt, wat je goeddunkt.

Het ga je goed. Freiburg, 14 december 1531

28. Zie de laatste alinea van brief 2583.

29. Zie brief 2567.

30. D.i. Erasmius.

31. De bode; vgl. brief 2573.

32. Arnold Birckmann.

33. Syfilis.

34. Zie brief 2586.