De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 18. Brieven 2516-2750

2579 Aan Lorenzo Campeggi
Freiburg, 2 december 1531

Een hartelijke groet. De twee belangrijkste steunpilaren van de sacramentarische^1. sekte zijn neergestort. Zwingli is, zoals een dapper man betaamt, in de strijd gedood;^2. zijn lichaam, gevonden bij de gesneuvelden, is in vieren gesneden en daarna verbrand. Dat zorgde voor zoveel ontsteltenis bij Oecolampadius, dat hij ziek werd; na ongeveer vijftien dagen hevig gepijnigd te zijn door een abces op de ruggengraat bij de nieren, wat met hoge koorts gepaard ging, verliet hij de aarde.^3.

De mentale omslag is ongelofelijk. Het lijkt overduidelijk door God bepaald te zijn wat er gebeurt. Het is te hopen dat hij, nu hij begonnen is, het afmaakt; want de Heer is de enige die deze rampzalige kwalen kan genezen, en hij wil dat deze verdienste aan hem wordt toegeschreven, liever dan aan besluiten of strijdkrachten van mensen. Ik ben evenwel bang dat ze na al deze ontsteltenis weer moed vatten en met grotere geestdrift weer hun doel najagen.

Ik heb - Christus is mijn getuige - te midden van al dat tumult gehandeld met een volkomen zuiver geweten. Niet alleen heb ik angstvallig aansluiting bij hun groep vermeden, maar ook ben ik door het uitgeven van pamfletten geregeld in een openlijke strijd met hen slaags geraakt. Dat dit gevecht geen spel was, heeft Uwe Eerwaardigheid gemakkelijk kunnen zien, als u tenminste mijn Diatribe hebt gelezen en de door Luther uitgegeven Onvrije wil als reactie daarop en mijn twee Schilddragers als reactie daar weer op;^4.

1. Aanduiding van Lutherse zijde van aanhangers van de reformatie die een afwijkende opvatting van het avondmaal hadden.

2. Zie brief 2525, noot 3.

3. Zie het slot van brief 2574.

4. Erasmus' De libero arbitrio diatribe sive collatio (Diatribe of gedachtewisseling over de vrije wil) was verschenen in 1524. Luther reageerde hierop met De servo arbitrio (Over de onvrije wil) uit 1525. Het eerste deel van de Hyperaspistes (Schilddrager) was in 1526 verschenen, het tweede deel volgde in 1527.

[p. 125]

verder mijn brief gericht tegen Vulturius en zijn gemene aantekeningen als reactie daarop;^5. vervolgens het boek van de Straatsburgse evangelische predikanten, en mijn apologie als reactie daarop,^6. om niet te spreken van een flink aantal brieven. Als ik dit moeras omwille van ménsen in beroering had gebracht,^7. met alle gevolgen voor mijzelf, zou ik beslist spijt hebben van mijn werk; maar aangezien dit voor Christus en een goed geweten is gedaan, heb ik geenszins spijt. Er is niets vreugdevols wat ik hierna nog van deze wereld kan verwachten, ik loop geregeld gevaar door ziekte en worstel met de dood; ook ontgaat het me niet dat die laatste dag nabij is.

Hoewel dit de situatie is, zijn er toch bij de partij waarvoor ik strijd, lieden die uit persoonlijke haat voortdurend mijn ondergang beramen, waarbij ze mijn reputatie kapotmaken met beledigende en dolzinnige pamfletten. Ze kregen Pio, prins van Carpi, ondanks zijn protest zover dat hij mij aanviel.^8. Béda, wiens haat door geen enkele ramp die mij overkomt wordt verzadigd, publiceerde de aanmerkingen^9. van de theologen, op uitnodiging van, of in elk geval met medeweten van de faculteit. Tegelijk verscheen daar een pamflet onder de verzonnen naam Julius Caesar Scaliger;^10. het is onmogelijk iets leugenachtigers, brutalers of dolzinnigers dan dat te verzinnen. Het ontgaat me niet wie de werkelijke auteur is. De stijl van de man is voor mij zo herkenbaar als zijn gezicht. Ik heb Pio enige tijd geleden antwoord gegeven, de theologen recentelijk,^11. maar zonder de faculteit te beledigen, die niet bekritiseerde wat ik heb geschreven, maar wat door kwaadwilligen was aangedragen. Als ik besmet was geweest met verkeerde dogma's, was het de taak van christelijke naastenliefde alles te proberen om mij weer op het rechte pad te brengen. Maar hoewel ik zonder te wankelen bij de kerk ben gebleven, stellen ze alles in het werk om me tot ketter te maken, wat hun ech-

5. Epistola contra quosdam qui se falso iactant evangelicos (Epistola contra pseudevangelicos), eind 1529 gedrukt in Freiburg. De brief is gericht aan Vulturius Neocomus, d.i. Gerard Geldenhouwer, die vervolgens Erasmus' Epistola herdrukte, zonder plaats of jaar, na er zelf polemische aantekeningen aan toegevoegd te hebben.

6. De Epistola apologetica ad syncerioris christianismi sectatores (1530), geschreven door Martin Bucer namens de Straatsburgse reformatoren. Erasmus reageerde met een Epistola ad fratres Inferioris Germaniae (Freiburg, 1530).

7. Adagia 64; zie brief 2565, noot 2.

8. Voor de polemiek tussen Erasmus en Pio zie brief 2522, noot 11.

9. De Determinatio; zie brief 2552, noot 7.

10. Zie brief 2564, noot 2.

11. Met de hierna genoemde Verklaringen.

[p. 126]

ter nooit zal lukken, ook al stenigen ze me met zeshonderd pamfletten. Eerder zal ik David navolgen, die verbood Simi, een verwant van Saul, te straffen voor zijn brutale scheldpartij, waarbij hij bovendien met stenen gooide en aarde naar zijn slachtoffer wierp.^12. Ook ik denk bij mezelf: ‘Laten ze maar kwaadspreken,^13. misschien heeft de Heer hun dit ingegeven. En wie weet of hij soms medelijden met mij heeft? Wat als hij besloten heeft mij op die manier te zuiveren, bezoedeld als ik ben met vele zonden?’ Maar bij David was het alleen Simi die schold; tegen mij gaan een heleboel Simi's met tongen en stenen tekeer.

Tien jaar geleden waren er mensen die voor enige verwijdering tussen de keizer en mij begonnen te zorgen. Als er nu iemand opstaat die iets dergelijks van plan is, vraag ik Uwe Eerwaardigheid voor Erasmus de beschermheer te willen zijn die u tot nu toe steeds met grote welwillendheid bent geweest. U zult mij uit naam van de theologische faculteit schuldig achten, dat weet ik, maar neemt u alstublieft de moeite mijn Verklaringen te lezen, die nu bij de drukker zijn en zeer binnenkort zullen verschijnen.^14. Moge de Heer Uwe Eerwaarde Hoogheid behoeden en bewaren.

Freiburg im Breisgau, 2 december 1531

Eigenhandig ondertekend door Erasmus van Rotterdam, dienaar van Uwe Eerwaarde Hoogheid

Aan de zeer eerwaarde heer Lorenzo Campeggi, kardinaal van de heilige Roomse kerk,^15. pauselijk gezant bij de keizer

12. 2 Samuel 16:5-14.

13. Vertaling van “Sine maledicant”. De uitgave van Allen heeft “Sine maledicenti”.

14. Zie brief 2565, noot 13.

15. Vertaling van ‘S(anctae) R(omanae) E(cclesiae)’. De uitgave van Allen heeft s.r.s.