De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 18. Brieven 2516-2750

2565 Aan Johann Koler
[Freiburg], 7 november 1531

Een hartelijke groet. Die vervloekte handjicht! Laat die ergens anders naartoe gaan, naar mensen die zo'n kwaal verdienen!^1. Over de gevoelens van Fugger heb ik nooit enige twijfel gehad. Er zit niets anders op dan in dit nest te overwinteren: ik verwacht werkelijk een grote tragedie. Aartsbisschop Girolamo Aleandro is nu bij de keizer als legaat met volledige bevoegdheid. Ik twijfel er niet aan dat hij in Parijs geweest is en bij de theologen dat moeras in beweging gebracht heeft,^2. zodat ze tot publicatie van hun besluiten overgingen.^3. In die tijd was Eck er ook,^4. die daar bij jullie plotseling zo tegen mij tekeer begon te gaan.^5. Hij deed dat ongetwijfeld nadat hij daartoe per brief was aangespoord door Aleandro. Toen Aleandro zo'n negen jaar geleden de bul tegen Luther bracht, kwam hij eerder met de bedoeling Erasmus uit te schakelen dan iets tegen Luther te ondernemen; hij hield dergelijke uitspraken niet voor zich. Hij heeft toen uit alle macht geprobeerd mij onschadelijk te maken, maar dat is niet gelukt. Nu is hij nog meer geïrriteerd omdat hij in mijn anwoord aan Alberto Pio af en toe de bijnaam bullenbe-

1. Namelijk mensen die hun pen hanteren om tegen Erasmus gerichte pamfletten te schrijven.

2. Adagia 64 (Movere Camarinam), d.i. onnodig onheil veroorzaken. Voor een verklaring van het adagium zie brief 1805, noot 42. De beschuldiging aan het adres van Aleandro lijkt ongegrond.

3. De Determinatio; zie brief 2552, noot 7.

4. D.w.z. in Parijs; vgl. brief 2587. Er zijn evenwel geen aanwijzingen dat Eck in die stad is geweest.

5. Tijdens de Rijksdag van Augsburg, vandaar ‘isthic’ (daar bij jullie); zie brief 2365.

[p. 93]

zorger krijgt.^6. Iemand aan het hof, een vertrouweling van de keizer, liet doorschemeren dat die bijeenkomsten van vorsten en gedachtewisselingen met geleerden louter ceremonies zijn, maar dat alles met behulp van geheime koeriers geregeld wordt volgens een verordening van de paus. De vrome Alberto^7. en Aleandro waren zielsverwanten en de paus heeft zeer veel achting voor beiden. Karel bereidt een gesprek voor met de Franse en de Engelse koning.^8. De rijksdag in Speyer is vervlogen;^9. ongetwijfeld gebeurt dat allemaal volgens een verordening van de paus, die met Kerstmis alle kardinalen bijeengeroepen heeft in Rome. Besloten is op die manier de conflicten in de wereld te sussen.

In Parijs is een gewoonweg dolzinnig schotschrift verschenen onder de verzonnen naam Julius Caesar Scaliger.^10. Maar ik herken daarin de stijl van Aleandro zoals ik zijn gezicht zou herkennen. Ik ben niet zo dom dat ik niet begrijp waar dit de voorboden van zijn. Ik heb Aleandro bij de keizer, Béda in Parijs, Lee in Engeland, Eck in Duitsland, Nachtgall bij Ferdinand^11. en overal talloze monniken en theologen. We wachten de afloop van het toneelstuk af; laten we hopen dat het de wil van de Heer is dat het gelukkig afloopt! De aanmerkingen van de Parijse theologische faculteit,^12. hoewel die bijzonder dom en ronduit lasterlijk zijn, hebben ze toch laten drukken om tegen de vorsten te kunnen zeggen: ‘Zie hier hoe de belangrijkste faculteit over Erasmus oordeelt!’ Nachtgall bracht afgelopen zomer een bezoek aan Frankrijk en heeft met Sadoleto, bisschop van Carpentras, gesproken. Die gaf Nachtgall geheime informatie over het onderdrukken van de sekten. Nachtgall strooide die rond in Bazel. Ik vermoed dat hij naar aanleiding daarvan bij Ferdinand is ontboden. Ik heb al op de aanmerkingen van de theologen gereageerd. Ik zal ze^13. laten drukken, hoewel daar niets in staat

6. Erasmus gebruikt het Griekse woord diplomatophoros in zijn Responsio ad epistolam Alberti Pii (zie brief 2522, noot 11). Aleandro had de opdracht gekregen de bul ‘Exsurge Domine’ tegen Luther in Duitsland en de Nederlanden te verspreiden.

7. De woordvolgorde (‘Pius Albertus’) doet vermoeden dat spel met de naam Pio beoogd is.

8. Vgl. de laatste alinea van brief 2558.

9. Zie brief 2527, noot 8.

10. Zie brief 2564, noot 2.

11. Zie hierna. Tussen Erasmus en Ottmar Nachtgall ontstond wrijving toen beiden in het huis ‘Zum Walfisch’ in Freiburg woonden.

12. Zie boven, noot 3.

13. Declarationes ad censuras Lutetiae vulgatas sub nomine facultatis theologiae Parisiensis (Bazel, 1532).

[p. 94]

waarop ik niet al tien keer antwoord heb gegeven, aan Lee, Béda, Pio, enzovoorts.

Ik zou, mijn beste Koler, niet graag willen dat dit alles gaat rondzoemen; je zou het niettemin, als het je goeddunkt, de eerwaarde bisschop van Augsburg kunnen laten weten.^14.

Het ga je goed. 7 november 1531

Doe de hartelijke groeten aan vader en zoon Rem; ik zal hun binnenkort schrijven, als Christus het wil.

Je vriend Erasmus van Rotterdam, voor de vuist weg

Aan de zeer geachte heer Johann Koler, proost van Chur. Augsburg

14. Christoph von Stadion.