De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 17. Brieven 2357-2515

[p. 335]

2483 Aan Lieven van den Zande
Freiburg, 13 april 1531

Erasmus van Rotterdam groet de kartuizer Lieven van den Zande

Zoals het zien van onze Karel^1. bij zijn terugkeer uit Italië mij een ongelooflijk genoegen bezorgde, zo twijfel ik er niet aan dat hij u allen van grote vreugde zal vervullen. Men zal niet alleen van hem kunnen leren in welke toestand onze zaken verkeren, maar hij zal ook een lange Ilias over Rome, Venetië, Bologna en over Duitsland weven. Want hij keert terug als Odysseus, na veel doorstaan en veel geleerd te hebben.^2.

Wanneer ik soms, mijn dierbare Van den Zande, bij mijzelf naga wat voor talenten bij die ceremoniën worden onderdrukt en begraven, komt af en toe een wellicht menselijke gedachte bij me op, dat dergelijke tuchthuizen van het leven niet zonder de ingeving van de duivel zijn ingesteld. Want wat is het uitdoven van de geest, als dit het niet is? Paulus^3. verbiedt dat dit gebeurt, en Christus^4. wil dat zelfs de walmende vlaspit niet wordt uitgedoofd, maar eerder wordt aangewakkerd. Wanneer ik aan de andere kant bedenk dat uw geest zo ongecompliceerd van de wil van Christus afhankelijk is en bereid alle onrechten van dit leven te ondergaan, kan ik u niet anders dan gelukkig noemen. Er zijn immers verschillende soorten van martelaarschap, en ik denk dat men het niet tot de minste moet rekenen, als iemand bij dergelijke moeilijkheden zijn geestelijke rust onafgebroken tot aan zijn laatste adem heeft bewaard. Pijnbanken bezorgen wellicht zwaardere folteringen, maar ze zijn korter. Meestal gebeurt het dat meer begaafde geesten zwakkere lichamen krijgen. Hoe groot is hierbij de onbillijkheid om zulke ongelijke naturen tot gelijke inspanningen te verplichten, juist alsof men een os en een lam onder hetzelfde juk spant en ze laat ploegen. Toch kon een lam uit zichzelf een ander nut dienen. En ik weet niet of het eten van vis, vasten, nachtwake, eenzaamheid en andere externe factoren het kleinste deel van de moeilijkheden zijn. Maar in de meeste kudden leven mensen die zelfzuchtig zijn, afgemeten, lichtgeraakt, sommigen zelfs niet goed bij hun hoofd, die vanwege de onbelangrijkste kleinigheden buitengewone tragedies veroorzaken en

1. Karel Uutenhove; op zijn terugreis naar Gent bezocht hij Erasmus in Freiburg. Daar vertrok hij rond 18 april; op 16 mei bezocht hij Erasmus Schets in Antwerpen.

2. Homerus, Odyssee 1, 3-4.

3. 1 Thessalonicenzen 5:19.

4. Matteüs 12:20.

[p. 336]

vanwege zaken van geen enkel belang tot bittere onenigheden aanzetten. Doorgaans gebeurt het dat hoe onwetender en dwazer iemand is, hij in deze vorm van leven als des te belangrijker geldt, arrogant door zijn vertrouwen in ceremonies en de geest van een ander ongunstig beoordelend. Naar mijn mening is dit het moeilijkst van alles om dit geduldig te verdragen: met deze mensen de vrede en geestelijke rust te bewaren.

Kort geleden moest ik lachen om de klacht van iemand van uw orde, die schreef dat hij vanwege de vijandigheid van bepaalde broeders vreselijk te lijden had. Ik verwachtte een zwaarwegende reden voor die vijandigheid. Wat verwacht u? De reden was dat hij aan het linker koor de eerste plaats had en velen geloofden dat deze eer hun eerder toekwam. Misschien zijn in uw communiteit de mensen niet zo. Maar als zij zo zijn, vertrouw ik erop dat u onder de heilige martelaren niet de laatste plaats zult innemen, omdat u in alles de lieftalligheid van uw geest bewaart. De wereld brengt al lang miskramen voort; wanneer deze een levensvatbaar wezen zal baren, weet ik niet. Tot nog toe lijken mij de voorboden niet gunstig. Maar Christus leeft en met een geheim plan regelt hij de toneelstukken van de menselijke gebeurtenissen. Maar voordat die koorleider aan dit schouwspel de ontknoping toevoegt, moet ik het schouwspel van het leven voltooien; zo erg dreigt de woonplaats van mijn ziel in te storten, niet zozeer vanwege mijn ouderdom en slechte gezondheid als wel door walgelijke en meest giftige intriges waarmee beide partijen mij aanvallen. Een daarvan heeft in plaats van katholieken veel kakolyken,^5. de andere in plaats van evangelischen dysangelischen.^6. Ik bid de Heer dat hij hen allen tot zijn glorie omvormt.

De hele afgelopen zomer was voor mij nagenoeg onvruchtbaar omdat ik worstelde met buikkrampen en daarna met een vreselijk abces.^7. In de wintermaanden publiceerde ik zes boeken Apophthegmata en een klein commentaar op psalm 33.^8. Voor het werk over de methode van preken wilde mijn geest niet enthousiast worden, hoewel hij vaak door mij is geprikkeld.^9. Moge de Heer uw geest opbeuren, broeder en zeer dierbare vriend in de Heer. De rest zult u te horen krijgen van ons beider vriend Karel Uutenhove.

Freiburg im Breisgau, 13 april 1531

5. Woordspeling met de Griekse woorden kakos (‘slecht’) en lukos (‘wolf’).

6. Woordspeling met de voorvoegsels ev of eu (‘goed’) en dys (‘slecht’).

7. Zie brief 2360, noot 1.

8. Zie brieven 2428 (Enarratio psalmi 33) en 2431 (Apophthegmata).

9. Zie brief 2392, noot 9.