De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 17. Brieven 2357-2515

2472 Aan Antoine d' Albon
Freiburg, 1 april 1531

Erasmus van Rotterdam groet de abt Antoine d'Albon

Als lichamen even gemakkelijk bergen en dalen zouden oversteken als zielen er overheen vliegen, zou Île-Barbe, dat naar mijn mening eerder de naam Gelukkig Eiland verdient, Erasmus al lang als gast hebben. Maar behalve de lengte van de reis schrikte mij ook een uitvoerige brief van Maillard^1. af, waarin hij een lang verhaal opstelde over de opschudding die bepaalde lieden met een monnikskap over hem bij zijn afwezigheid hadden veroorzaakt, omdat, naar men zei, hij naar een gesprek met Erasmus verlangde. Wat zouden ze doen, als ik naar u was verhuisd en zij zouden zien dat wij in nauwe vriendschap waren verbonden? Ik heb werkelijk medelijden met dergelijke figuren. Want als degenen die met hun naam en gewaad een volmaakte vroomheid belijden^2. zich zo gedragen, wat moet men dan verwachten van degenen die zij mensen van de wereld noemen? Maar ik heb Maillard, ons beider vriend, uitvoeriger hierover geantwoord.^3.

1. Brief 2424.

2. Franciscaanse observanten.

3. Brief 2466.

[p. 317]

Hier was genoeg ellende, zelfs als er niets bij zou komen. De pest teistert ons al lang en weet van geen ophouden.^4. De kosten van levensonderhoud stijgen met de dag.^5. God weet wat hierop zal volgen; voorspellingen bevallen mij allerminst. Toch is het voor dit arme lichaam lastig van nest te veranderen, aangezien het nu helemaal veilig is. Ze zeggen dat de Turken drie legers gereed maken om met één leger Oostenrijk binnen te vallen tegen Ferdinand,^6. met een ander Polen dat zij al lang bedreigen, en een derde om naar Napels te gaan en vandaar de zegen van de paus te vragen. Dit zijn onaangename feiten; toch denk ik dat ze minder ernstig zijn dan wanneer heel Duitsland en zijn aangrenzende gebieden in wederzijdse bloedbaden verwikkeld raken. U zult zeggen dat de ziekte hevig is en met gangbare middelen niet kan worden genezen. Maar ik haat middelen die zwaarder zijn dan de ziekte. Als de zaak met het zwaard wordt uitgevochten, zal het grootste deel van de rampen terechtkomen bij mensen die dat niet verdienen, en onder het voorwendsel van het verdedigen van de godsdienst zal de wereld met rooftochten worden gevuld. Spanje voedt veel clandestiene Joden,^7. Duitsland heeft er zeer veel die van nature geneigd zijn tot plunderen en door oorlogen hierin zijn geoefend. Al dit uitvaagsel zal eerst Duitsland, daarna de rest van de wereld overspoelen. Degenen aan wie eenmaal wapens zijn overhandigd, kunnen deze immers niet neerleggen. Zij hebben herhaaldelijk hiervan al blijk gegeven, in Rome en in Wenen.

Nooit had de wereld een machtigere keizer dan hij nu heeft. Vanwege zijn vroomheid en godsdienstige eerbied voor de Romeinse zetel lijkt hij al wat de bisschop van Rome voorschrijft te zullen doen. Daarom moet men de mensheid gelukwensen, als de plaatsvervanger van Christus uitsluitend op gedachten komt die Christus waardig zijn. Toch beschouwen velen het als een ongunstig voorteken dat Florence door Clemens zo meedogenloos is behandeld.^8. Zoals aan kinderen niet het recht wordt gegeven wraak te nemen op hun ouders, ook al is hun onrecht aangedaan, zo meenden veel heidenen dat het niet was toegestaan het zwaard te trekken tegen hun vaderland, hoezeer dit het ook had verdiend. Themistocles en Aristides, door afgunst verbannen, bezorgden hun vaderland toch veel hulp. Een Spartaanse koning,^9.

4. Zie brief 2426, noot 2.

5. Zie brief 2403, noot 11.

6. De aanval op Ferdinand werd in april 1532 in gang gezet; Polen en Napels werden niet aangevallen.

7. De conversos, onder dwang bekeerde Joden; dat zij als huurlingen aan plunderingen deelnamen lijkt door Erasmus te zijn bedacht.

8. Na het beleg van Florence (oktober 1529 - augustus 1530).

9. Bedoeld is Lycurgus.

[p. 318]

ondanks zijn verdiensten verbannen, hield het vol om zelfs niet te klagen over zijn vaderland. Coriolanus maakte zijn zeer terechte verbolgenheid ondergeschikt aan het gezag van zijn moeder. Maar ik vrees dat ons, die uit verlangen naar wraak worden voortgedreven, hetzelfde overkomt als wat bij een paard gebeurt dat een ruiter op zijn rug en een bit in zijn bek krijgt, terwijl het op een hert wraak neemt.^10. ‘Eén voorteken is het beste, strijden voor het vaderland,’ zegt Hector bij Homerus.^11. Maar bij de huidige stand van zaken lijkt mij één voorteken het beste, dat iedereen de godheid gunstig stemt. Maar dat wat het belangrijkst van alles is, wordt door iedereen veronachtzaamd. Want waar komt onder de beste vorsten in de christelijke wereld zoveel ellende anders vandaan dan van God die om onze misdaden vertoornd is? Wanneer heeft uw Frankrijk ooit een zwaardere slag gekregen? Het is goed dat helderheid direct na deze storm is gevolgd. Wie heeft ooit Italië zwaarder geteisterd gezien? Ik vrees dat het vele jaren zal duren voordat het zijn vroegere kracht, waarin wij het hebben gezien, terugkrijgt. Wat is nu chaotischer dan Duitsland? Wat is er beklagenswaardiger, als wat op handen lijkt te zijn, gebeurt? Mensen kunnen nu gemakkelijk voorschrijven dat er minder wordt gedronken, dat er bij diners en kleding minder luxe voorkomt, dat geestelijken een grotere tonsuur op hun hoofd hebben, hun habijt tot hun enkels laten vallen en alleen slapen. Maar God alleen is in staat de bron van alle goede handelingen te reinigen. En dat zal hij doen, als wij met oprecht en volledig vertrouwen onze toevloed tot zijn barmhartigheid zoeken. Hij zal, als wij erom bidden, aan de leiders van de kerk een geest geven die alle voordelen van de wereld aan de glorie van Christus ondergeschikt maakt. Aan vorsten zal hij een mentaliteit geven die boven rijkdom, roem, wraak en alle menselijke verlangens uitstijgt; hij zal hun een hemelse wijsheid geven die alle aardse slechtheid overwint; priesters en monniken zal hij een heuse minachting voor de wereld en liefde voor de Schrift bezorgen, aan magistraten en het volk zal hij ontzag voor hem geven.

Ik zal mijn gefilosofeer pas beëindigen, wanneer ik heb verklaard dat ik voor datgene wat u mij aanbiedt u niets minder verschuldigd ben dan wanneer ik er gebruik van had gemaakt. Ik wens u, eerwaarde, met al uw dierbaren alle goeds toe.

Freiburg im Breisgau, 1 april in het jaar des heren 1531

10. Aesopus' fabel van het paard, het hert en de man (Aesopica 269).

11. Ilias 12, 243.