De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 17. Brieven 2357-2515

[p. 128]

2411 Aan Lorenzo Campeggi
Freiburg, [ca. eind november 1530]

Erasmus van Rotterdam groet kardinaal Lorenzo Campeggi

Wij hoopten eerder op rust in de kerk dan dat we hem verwachtten. Nu zie ik dat er niets rest, behalve dat de ontwaakte Christus beveelt dat deze golven aan gebeurtenissen bedaren.^1. Toch heeft mijn hart geen enkele hoop dat God vredesgedachten in de geest van de keizer plaatst. Hoe groot de wreedheid van de Turken is,^2. hebben we helaas al te vaak ervaren. Wat zij in hun schild voeren kan geen geheim zijn. Wat zal er, omdat wij met onze gezamenlijke middelen en troepen nauwelijks tegen hen zijn opgewassen, gebeuren als wij met een even machtige als wrede vijand een oorlog beginnen, terwijl wij op zoveel manieren het onderling oneens zijn? Wanneer Duitsland eenmaal door burgeroorlogen in onrust is komen te verkeren, zou ik geen onheilsprofeet willen zijn, maar moge God verhoeden waar dit het dreigende begin van is! Als wij, terwijl wij intussen de zaak van de sekten laten rusten, met gezamenlijke krachten doen wat het allerdringendst is, hoop ik dat de tijd zelf enige hulp zal bieden. In Bazel komt, naar ik hoor, het volk al weer bij zinnen en is niet bang om in het openbaar zijn kerkleiders met sarcasme en beledigingen te bestoken. Er is voor ongeneeslijke zaken geen succesvollere arts dan het gepaste moment, om niet als recent voorbeeld het bedwingen van ketters met wapens te noemen, vooral wanneer de oorlog zo wijd verbreid is. Hoewel het erg ouderwets is, moeten wij toch meer in gedachten hebben wat christelijke goedertierenheid past en wat voor iedereen van gemeenschappelijk belang is dan wat de schaamteloosheid van een minderheid verdient.

Ik zou niet geweigerd hebben daar bij u aanwezig te zijn nadat een verbetering van mijn gezondheid was ingetreden, als er enige hoop was geweest dat mijn aanwezigheid zou helpen.^3. Ik wist dat daar bepaalde lieden aanwezig waren die, omdat ze alles naar hun persoonlijke gezichtspunten beoordelen, zich verbeelden dat ze krachtige verdedigers van de kerk zijn, hoewel niemand haar meer schade toebrengt. Telkens als ik met eskadrons vijanden

1. Vgl. Matteüs 8:26.

2. Zie brieven 2396 en 2399.

3. Erasmus had eerder gezegd dat hij, tenzij door de keizer uitgenodigd, de Rijksdag niet zou bijwonen en in het geval van een uitnodiging zijn slechte gezondheid als excuus zou aanvoeren. Zie voor Erasmus' ziekte brief 2360, noot 1.

[p. 129]

slaags raak, verschijnt er onmiddellijk iemand die mij van achter een dodelijke wond toebrengt. Ik schreef de Diatribe,^4. Zuñiga viel mij aan met zijn Conclusiones.^5. Ik schreef de Hyperaspistes,^6. Béda verscheen met zijn giftige aantijgingen.^7. Ik schreef tegen Vulturius^8. en Bucer^9. en ten slotte verscheen Alberto Pio, die aan zijn eerdere geschriften een volledig boek toevoegde, waarin hij uit al mijn geschriften passages had verzameld die verwant leken aan verworpen leerstellingen.^10. Als men op verwante zaken kritiek wil leveren verzeker ik u, omdat de grootste waarheid op valsheid lijkt, dat ik tweeduizend artikelen uit pauselijke verordeningen en geschriften van de meest toonaangevende kerkleraren zal verzamelen, zonder rekening te houden met wat lasterlijk en oneerbiedig is gezegd. Maar het onderwerp dat Pio heeft behandeld is zo dat ik, als ik de verdediging van mijzelf met alle krachten voortzet, bij gelegenheid schade toebreng aan de zaak die ik steun en ter wille waarvan ik mij de onverzoenlijke haat van twee sekten op de hals heb gehaald.

Als er tumult ontstaat zal ik tot de eerste slachtoffers van de Zwinglianen en Lutheranen behoren; toch zou ik dit eerder verdragen dan dat ik van het kamp van de katholieke kerk word losgescheurd. Ik heb geen leerlingen verzameld, ik heb mij bij geen enkele sekte aangesloten, ik wilde als oude man met een zwakke gezondheid liever zoveel vijandigheid en zoveel gevaren doorstaan dan een duimbreed van de gemeenschap van de orthodoxen afwijken. Hoewel ik toegeef dat ik in zoveel boeken wel iets onzorgvuldig heb geschreven, verdient mijn opstelling toch heel wat meer steun. Ik weet dat al wat Pio doet, op instigatie van en met behulp van Girolamo Aleandro gebeurt;^11. laatstgenoemde heeft geen reden mij slechtgezind te zijn, er zijn heel wat redenen waarom hij mij goedgezind moet zijn. Toen hij geen belangrijke

4. De libero arbitrio (1524).

5. Conclusiones principaliter suspectae et scandalosae quae reperiuntur in libris Erasmi; zie brief 1341a, p. 272.

6. Hyperaspistes 1 (1526) en 2 (1527).

7. Annotationes tegen Erasmus en Lefèvre (1526) en Apologia adversus clandestinos Lutheranos (1529); in geen van beide werken werd kritiek op de Hyperaspistes geleverd.

8. Zie brief 2358, noot 6.

9. Epistola contra pseudoevangelicos (1529) en Epistola ad fratres Inferioris Germaniae (1530).

10. Pio's Tres et viginti libri in locos lucubrationum Erasmi, geschreven als antwoord op Erasmus' Responsio ad epistolam Alberti Pii (maart 1529), verscheen twee maanden na Pio's dood op 9 maart 1531 bij Bade in Parijs.

11. Zie brief 2371, noot 20.

[p. 130]

positie had waren mijn aanbevelingen nuttig voor hem;^12. daarna heb ik hem op verscheidene plaatsen eervol vermeld.^13.

Het leek mij goed deze ontboezemingen te doen aan mijn bijzondere beschermheer wiens steun ik steeds heb ervaren, in de hoop dat u, omdat wat vroeger is gebeurd niet herroepen kan worden (het boek van Pio wordt al gedrukt), voortaan hun klachten of liever hun aantijgingen aan banden legt. Als ik zwijg zijn ze voor mij gevaarlijk en, als ik antwoord, niet bruikbaar om de ketterijen de kop in te drukken.

Ik dank u voor uw vriendelijkheid, dat u op grond van mijn aanbeveling de prediker uit Thann onmiddellijk hebt ontslagen,^14. een vriendelijkheid die ik niet voor het eerst heb ondervonden. Ik zou u met deze brief niet bij uw zeer talrijke en drukke bezigheden storen, als u mij niet nogmaals had opgedragen u te schrijven.

Als ik hier een fout maak moet u mij mijn volgzaamheid of het vertrouwen dat ik al lang in uw buitengewone goedheid heb gesteld, door de vingers zien. Moge de heer Jezus uwe eerwaarde veilig en voorspoedig bewaren.

Freiburg im Breisgau, in het jaar 1530

12. Zie brief 1195, p. 187.

13. Zie bijvoorbeeld Adagia 1034.

14. Van dit voorval is niets bekend.