De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 17. Brieven 2357-2515

[p. 85]

2392 Van Johann Henckel
Augsburg, 1 oktober 1530

De naam van Heinrich Eppendorf, die mij trouwens onbekend was, heb ik niet anders dan uit uw geschriften, zeer geleerde Erasmus leren kennen. Caspar Ursinus Velius, die hem al lang kende, bracht hem naar mijn gastverblijf, omdat het huis waar hij verbleef aan mijn stulp grenst. Veel mensen plegen mij, wanneer ik mij thuis schuilhoud, te bezoeken; aan sommigen beleef ik genoegen, anderen verdraag ik lijdzaam. Zodoende word ik soms gedwongen een dwaas onderhoud te slikken. Het karakter van die man heb ik meer door zijn opschepperige woorden dan door iets anders leren kennen. Vaak heb ik zijn woede opgewekt, omdat ik aan uw oordeel en geleerdheid boven de wetenschappelijke prestaties van alle anderen de voorkeur gaf; want ik weet van de omgang met dergelijke mensen eerder gebruik dan misbruik te maken. Toch dient u ervan overtuigd te zijn dat niemand ooit bij mij zoveel vertrouwen zal genieten, dat hij de reputatie van Erasmus en de mening die ik mij over hem heb gevormd, zou kunnen veranderen. De hele controverse met hem waarover u schrijft, heb ik van hem zelf gehoord, waarbij enkele punten waren veranderd (wat gebruikelijk is bij degenen die een onrechtmatige zaak tegenover de rechter verdedigen), zodat ik, als ik rechter over deze zaak had willen zijn, de mening die ik over u had gevormd, op grond van bepaalde vermoedens moeiteloos had kunnen handhaven. De brief die u over Polyphemus aan mij hebt geschreven,^1. heeft hij niet gezien, maar ik denk dat hij heeft gehoord dat ik die dingen over hem heb gezegd; want in veel opzichten lijkt die Cycloop op Thraso.^2. Hoe het ook zij, niemand zal ooit met zijn leugens uw naam bij mij kunnen bezoedelen. Maar genoeg hierover.

Met Eck heb ik slechts één keer gesproken en in dit ene gesprek heeft hij mij in aanwezigheid van Fabri zo behandeld, dat ik niet zonder meer probeer verder met hem te praten. Bij mij wekte hij toen ergernis door zijn woedend geschreeuw en beledigende woorden. Als ik niet geloofde dat hij dronken was, zou ik hem tegen mijn gewoonte in hebben geantwoord. Toch heb ik hem met een enkel woord geantwoord, en veel gematigder dan Fabri had verwacht. Zo heb ik het van de grofheid van de man gewonnen. Er was niets wat hij mij uiteindelijk kon verwijten, behalve dat ik met die aartsketter Philipp Melanchthon heel veel contacten had gehad. Bij geen enkele partij heb

1. Felix Rex; de brief is niet bewaard gebleven.

2. ‘Cycloop’ was Erasmus' spotnaam voor Rex, ‘Thraso’ voor Eppendorf.

[p. 86]

ik mij ooit aangesloten en zal ik mij aansluiten. Maar als ik mij toch bij een partij moest aansluiten, zou ik dat liever bij Philipp willen doen dan bij de onverschrokken grofheid van Eck. Ik heb van iemand wiens betrouwbaarheid is bewezen,^3. gehoord dat hij enkele honderden ketterse uitspraken van u heeft verzameld, waarvan hij het grootste deel uit de Colloquia heeft gehaald. Hij zou ze zo lang achterwege houden totdat hij iemand kon krijgen die hem de fouten die u in het Grieks hebt gemaakt, kon uitleggen. Want hij zegt dat u aantekeningen in het Grieks hebt gemaakt, zodat de meer geleerde en scherpzinnige Aristotelische theologen niet in staat zouden zijn deze fouten in een taal die met hun beroep geen verband houdt, zonder meer te begrijpen. Hij denkt wellicht dat deze fouten in gesprek van Echo^4. verstopt zitten. Ik hoor dat hij ook een paar andere dingen over u heeft gezegd, die eerder bij verstandige mensen de lachlust konden opwekken dan dat zij het verdienden aan een dwaas te worden verweten. Ik heb het pamflet, of zoals zij liever willen de Epistola apologetica,^5. van de Straatsburgers gelezen, dat mij zodra ik hier was aangekomen tegelijk met uw Epistola adversus quosdam etc.^6. werd overhandigd. Ik realiseerde me niet dat het door Bucer was uitgegeven. Toen ik beide brieven thuis aandachtig doorlas, bracht iemand Capito en Bucer naar mij, van wie hij verzon dat zij burgers van Neurenberg waren en zij bij bepaalde zaken van mijn advies en medewerking gebruik wilden maken. Aan het begin van het gesprek had ik de list door; toch vertelden zij niet wie ze waren. Toen zij op de tafel beide brieven tegenover mij zagen liggen, vroegen zij wat mijn oordeel daarover was. Ik antwoordde dat de Apologia honingzoet vergif bevatte en dat ik het betreurde dat Erasmus door dergelijke leugens en spotternijen van nuttigere zaken die wij van hem verwachtten, werd afgehouden. Beiden glimlachten; nadat ze een of andere kwestie voor de schijn ter sprake hadden gebracht gingen ze weg. De volgende dag hoorde ik van degene die hen naar mij gebracht, dat het Capito en Bucer zelf waren geweest. Capito keerde daags daarna naar Straatsburg terug. Bucer kwam uiteindelijk naar mij toe, verontschuldigde zich met een omhaal van woorden voor het feit dat hij zich niet eerst aan mij had voorgesteld. Vervolgens begon hij uitvoerig zijn mening over de heilige eucharistie te ver-

3. Het is niet bekend wie wordt bedoeld.

4. Zie asd i, 3, p. 555-558, speciaal p. 556. In het colloquium Echo geeft Echo op vragen van Juvenis (‘Jeugd’) korte antwoorden, waarvan veel in het Grieks. Vermoedelijk dacht Eck dat daarin ketterij schuilde.

5. Zie voor de volledige titel brief 2312, noot 1; Bucer was de auteur daarvan.

6. Bedoeld is de Apologia adversus monachos quosdam Hispanos; zie brieven 1879 en 1967.

[p. 87]

kondigen en wilde hij ook mijn mening over deze kwestie horen en begrijpen op welke geschriften ik de fysieke nuttiging van de hostie baseerde. Ik antwoordde hem korter dan hij verwachtte. Ten slotte ging hij weg en hoewel hij beloofde dat hij de volgende dag zou terugkomen (ik moest toen namelijk naar het hof gaan), is hij verder niet meer verschenen.

De waarheid van de gebeurtenissen waarover de Epistola^7. vertelt, kan ik niet achterhalen, omdat ik niet eerder in deze streek ben geweest. Toch lijkt wat wordt verteld niet veel anders te zijn dan onlusten en conflicten etc. Daarom is het uw taak niet in te gaan op de onzin waarmee zij zich aan de wereld presenteren, maar met nuttigere studies uw onsterfelijke naam in oprechtere geschriften aan het nageslacht aan te bevelen en uw gedane belofte in te lossen. ‘In welke?’ zult u zeggen. Wij wachten op het al lang gewenste commentaar op de brief aan de Romeinen,^8. ook op de Modus concionandi^9. en op enkele psalmen die voor preken geschikt zijn en op psalm 85 lijken^10. (ik weet wat voor nut zij voor degenen die het volk vroom willen onderrichten, hebben en brengen). Wij wachten ook op uw kleinere werken die in delen zijn verzameld; de grotere werken behouden afzonderlijk hun rangschikking en gezag. Maar als u de kleinste werken niet rangschikt, wie zal dan zo succesvol zijn dat hij dat op een geschikte manier kan doen? Wij dienen een enkel exemplaar te hebben dat ook het nageslacht zou kunnen gebruiken. En als u dat voor al uw werken niet wilt doen, doe dat dan slechts bij die werken die naar uw mening het vroomst zijn.^11. Voor een geleerde moet dit voldoende zijn.

Ik kreeg een kopie van uw brief aan Lorenzo Campeggi die op 18 augustus was geschreven.^12. Ik heb haar aan de koningin laten zien. Over uw voorspellingen raakte zij niet ontstemd en met uw advies was zij bijzonder ingenomen. Wat u in een brief die aan mij was gericht^13. haar toevertrouwde, zal zij graag doen. Het gerucht gaat dat wij naar Brabant verhuizen.^14. Zodra ik hierover meer zekerheid heb zal ik het u laten weten. Moge de Heer u in goe-

7. Bucers Epistola apologetica.

8. Erasmus publiceerde geen ander commentaar dan de Paraphrasis (1517); zie brief 710.

9. De Ecclesiastes sive de ratione concionandi zou pas in 1535 verschijnen.

10. Erasmus' commentaar op psalm 85 was in de vorm van een preek geschreven; zie brief 2017.

11. Zie brief 2283, noot 9.

12. Brief 2366.

13. De brief is niet bewaard gebleven.

14. In 1531 werd Maria landvoogdes van de Nederlanden, maar Henckel werd ontslagen, omdat hij volgens Karel v te veel sympathie had voor de Lutheranen.

[p. 88]

de gezondheid bewaren tot troost van veel goede mensen, mijn meester en zeer dierbare vriend in Christus.

Augsburg, 1 oktober in het jaar des heren 1530

Johann Henckel, van harte uw vriend

Vertrouw deze brief na lezing aan het vuur toe.