De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 17. Brieven 2357-2515

2371 Aan Willibald Pirckheimer
Freiburg, 29 augustus 1530

Aan Willibald Pirckheimer

Hartelijk gegroet. Tot nu toe ben ik door artsen en chirurgen vreselijk gemarteld en ben ik nog niet sterk genoeg.^1. Toch bereid ik een vlucht voor en zie ik geen enkele rustige en veilige haven.^2. Italië schrikt mij af vanwege een lange en gevaarlijke reis. In Frankrijk lijken mensen als Béda mij met rust te laten, maar ik ben bang dat de oorlogsbrand zich ook daarheen uitbreidt. Ik durf zelfs nauwelijks te hopen dat Brabant voor een oorlog gespaard zal blijven. Er woedt al een oorlog met de Friezen.^3. Ik vermoed dat in de artikelen van het verdrag^4. staat, dat de Fransen het naburige Zwitserland binnenvallen, als zij daar niet zo verstandig willen zijn van de ketterij terug te komen. De koning heeft hen al gewaarschuwd en ‘voegt op de wijze van een koning dreigementen bij zijn verzoeken.’^5. De keizer lijkt alles te zullen doen zoals de paus voorschrijft; deze godsdienstigheid van de beste vorst is een grote ramp voor de inwoners van Florence,^6. en ik vrees ook voor Duitsland. De leiding is in handen van Johannes Fabri en Eck. De bisschop van Sevilla^7. is er aanwezig, naar men zegt een streng iemand. Toch heeft hij mij bij het rumoer

1. Zie brief 2360, noot 1.

2. Zie brief 2360, noot 6.

3. Zie brief 2366, p. 30.

4. De Vrede van Kamerijk.

5. Ovidius, Metamorfosen 2, 397; de bron van deze onjuiste verdenking is niet bekend.

6. Zie brief 2366, noot 8.

7. Alonso Manrique de Lara.

[p. 39]

van de Spaanse monniken^8. goed geholpen. Ook een andere man van Spaanse afkomst is aanwezig, van beroep hoogleraar aan de Sorbonne,^9. een broer van de dominicaan die in Spanje de vaandeldrager tegen mij was.^10. Verder is er een franciscaan, prediker van de keizer, die mij slecht gezind is.^11. Eck rangschikt, wat ik niet had verwacht, enkele uitspraken van mij onder die van ketters, behalve dat hij in plaats van Erasmus ‘iemand’ noemt.^12. Hij beledigt jou met name omdat hij zich zijn oude rancune herinnert.^13. Veel mensen hebben mij per brief naar Augsburg uitgenodigd, maar nog niet namens de keizer.^14. Ik had besloten bij de komende jaarmarkt naar Brabant te gaan. Maar Fabri en de bisschop van Konstanz^15. raden mij aan^16. geen voet te verzetten voordat het resultaat van de Rijksdag bekend is. Maar dan zal het wellicht voor mij te laat zijn een vlucht te beramen, wanneer er oorlog is uitgebroken en de winter dreigt.

Een zekere Gerard uit Nijmegen, uit Brabant weggevlucht en van een dierbare vriend plotseling een aartsvijand geworden, heeft in Straatsburg een nieuwe tragedie ontketend; hij is een schurk en een geboren oproerkraaier. Hij is het met de verzonnen naam ‘Vulturius’.^17. Mijn pamfletten^18. zullen je duidelijk maken waar het om gaat. Het boek dat op naam van de Straatsburgse dienaren van het woord is verschenen, is naar men zegt van de hand van Bucer,^19. daarbij door de man uit Nijmegen geholpen. Ik heb nooit iets gelezen dat zo opruiend en vervalst is. Ook Alberto Pio^20. heeft opnieuw

8. Zie brief 1879.

9. Francisco de Vitoria; met ‘Sorbonne’ is de theologische faculteit bedoeld.

10. Pedro de Vitoria.

11. Wellicht bedoelt Erasmus de franciscaan Medardus, hofprediker van koning Ferdinand en felle tegenstander van Erasmus; zie ook brief 2408, noot 3.

12. Zie brief 2365, noot 4.

13. Eck had in zijn Articuli (nrs. 236 en 245-246) Pirckheimer aangevallen.

14. Zie brief 2369, noot 1.

15. Balthasar Merklin.

16. In brieven die niet bewaard zijn gebleven; vgl. brief 2360, noot 6.

17. Erasmus gaf hem deze verzonnen naam; zie brief 2358.

18. Erasmus doelt waarschijnlijk op zijn Epistola contra pseudoevangelicos en Epistola ad fratres Inferioris Germaniae, waarvan de laatste op dat moment werd gedrukt; zie ook brief 2219, noot 3.

19. Zie brief 2358, noot 8.

20. Zie voor het werk van Alberto Pio (Tres et viginti libri in locos lucubrationum D. Erasmi Roterodami, Parijs, 1531) en de zogenaamde rol van Girolamo Aleandro ook brief 2329, p. 260-261.

[p. 40]

via enkele mensen die hij heeft ingehuurd, een enorm werk tegen mij geschreven. Daarin zijn alle plaatsen uit de werken van Erasmus die zich lenen voor aantijgingen, verzameld. Aleandro verblijft in Venetië en leest naar men zegt al mijn werken heel nauwkeurig door, naar ik vermoed met het doel om zijn vriend Alberto van belastend materiaal te voorzien. Er heerst een grote eensgezindheid onder de slappelingen.^21. Brabant heeft zijn Frans Titelmans, een jonge kletskous en een grote opschepper. In Spanje gaat Carvajal die tot hetzelfde gezelschap behoort,^22. als een gladiator tekeer. Maar voor dergelijke praatjesmakers zal ik voortaan stom zijn.

Ik erken mijn lompheid, hooggeachte Willibald, omdat ik zo vaak door je vrijgevigheid ben uitgedaagd en geen erkentelijkheid daarvoor betuig. Ik had de werken van Augustinus^23. naar je moeten sturen. Maar dat kwam toen niet bij me op. Nu heb ik opdracht gegeven jou Chrysostomus^24. te sturen. Als jij iets van hem hebt dat door jou is vertaald, zou ik graag hebben dat je het mij laat weten.^25. Wij hebben zijn commentaar op de brief aan de Romeinen.^26. Maar degenen aan wie wij de vertaalopdracht hadden gegeven, hebben ons misleid.^27. Toch zullen wij ervoor zorgen dat het tegen Pasen^28. eraan toegevoegd wordt. Giambattista Egnazio heeft ons ook enige hoop gegeven. Ik hoop dat je in goede gezondheid verkeert, jij die onsterfelijkheid^29. ten volle verdient.

Freiburg, 29 augustus 1530

Je herkent de hand van jouw Erasmus.

Aan de hooggeachte heer Willibald Pirckheimer, raadsheer van zijne majesteit de keizer

21. Juvenalis, 2, 47.

22. Nl. de orde van de franciscanen.

23. Zie brief 2157.

24. Zie brief 2359.

25. Herhaling van een verzoek, gedaan in 1525; zie brief 1558, p. 70.

26. Zie brief 2258, p. 109-110, en het eind van brief 2448. Zie voor Chrysostomus brief 2359.

27. Erasmus had in eerste instantie Conradus Goclenius benaderd, en hem gevraagd anders Frans Cranevelt, Lieven van der Zande of Nicolaus Clenardus voor de vertaling te vragen. Goclenius trok zich terug en de anderen weigerden de opdracht.

28. 9 april 1531.

29. Pirckheimer overleed op 22 december 1530; deze brief is Erasmus' laatste aan hem.