De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 17. Brieven 2357-2515

[p. 30]

2366 Aan Lorenzo Campeggi
Freiburg, 18 augustus 1530

Erasmus van Rotterdam groet kardinaal Campeggi hartelijk

Hoogeerwaarde heer, mijn koerier^1. was sneller teruggekeerd dan ik wilde, want ik verwachtte vooral een brief van u, hoogeerwaarde. Wellicht zal ik hier langer verblijven dan ik zou willen. De eerwaarde heer bisschop van Augsburg^2. schrijft dat hij een eigen dienaar hierheen zou sturen. Via hem verwacht ik uw brief.

Als de keizer met oorlogsdreigingen^3. zijn tegenstanders angst aanjaagt kan ik zijn wijsheid allen maar prijzen. Maar als hij serieus naar oorlog verlangt zou ik geen onheil voorspellende vogel willen zijn, maar bekruipt mij huiver telkens als ik de vorm van de gebeurtenissen overdenk, die volgens mij plaats zullen vinden wanneer men eenmaal naar de wapens heeft gegrepen. Zo sterk heeft dit kwaad zich naar alle kanten uitgebreid. Ik geef toe dat de keizer de hoogste macht bezit, maar niet alle volkeren erkennen deze titel. De Duitsers erkennen hem weliswaar onder bepaalde voorwaarden, namelijk dat ze liever heersen dan gehoorzamen. Want ze willen liever regeren dan onderworpen zijn. Daar komt nog bij dat zijn eigen gebieden veel te lijden hebben gehad van voortdurende veldtochten en foerageringen en dat de brand van de oorlog nu al in het naburige Friesland is aangestoken. Naar men zegt verkondigt zijn leider^4. het evangelie van Luther. Veel gebieden tussen de oosterlingen en de Denen zijn zo; de keten van rampen strekt zich van hier tot aan Zwitserland uit. Als nu de keizer in zijn vroomheid laat zien dat hij alles volgens de wens van de paus zal doen, bestaat het gevaar dat hij niet zo veel mensen heeft die hem steunen. Voeg daar nog aan toe dat iedere dag een inval van de Turken^5. wordt verwacht. Hun macht zullen wij nauwelijks kunnen vernietigen, zelfs als we in eendracht alle middelen bijeenbrengen. Verder hebben de verwoesting van Rome^6. en onlangs de gebeurtenissen in Wenen^7. laten zien wat oorlog voeren tegen de wil van de soldaten betekent.

1. Zie brief 2363, noot 1.

2. De brief van Christoph von Stadion is niet bewaard gebleven; de brief van Lorenzo Campeggi evenmin.

3. De dreiging gold met name voor Straatsburg; zie brief 2330, p. 262.

4. Enno ii Cirksena, graaf van Oost-Friesland.

5. Zie brief 2285, p. 180-181.

6. De ‘Sacco di Roma’ in mei 1527.

7. Zie brief 2313, p. 239.

[p. 31]

Het lijdt voor mij geen twijfel dat het hart van de vorst tot vrede, mildheid en rust geneigd is. Maar ik weet niet door welke lotsbeschikking, zijn gevoelens daargelaten, de ene oorlog steeds op de andere aansluit. Hoe lang en hoe ellendig is Frankrijk geteisterd! Door hoeveel meer rampspoed is Italië getroffen! Daar is ook zelfs een nieuwe oorlog in hevigheid toegenomen.^8. Nu lijkt de situatie erop te wijzen dat het grootste deel van de wereld in het bloed zal baden. Zoals het waagstuk van alle oorlogen onzeker is, moeten we vrezen dat dit tumult tot vernietiging van de hele kerk leidt, vooral omdat het volk ervan overtuigd is dat deze kwestie alleen op gezag van de paus kan worden opgelost, grotendeels via bisschoppen en abten. Ik vrees zelfs dat de keizer persoonlijk helemaal niet vrij van gevaar zal zijn. Mogen de goden dit onheil verhoeden!

Ik ken en vervloek de onbeschaamdheid van degenen die de sekten leiden of steunen. Maar men moet in deze situatie eerder bekijken wat de rust voor de hele wereld verlangt dan wat de schaamteloosheid van die lieden verdient. We moeten niet zo erg wanhopen aan de situatie van de kerk. Vroeger werd zij onder Arcadius en Theodosius door veel zwaardere stormen heen en weer geslingerd. Wat was toen de toestand in de wereld! Dezelfde stad had Arianen, heidenen en orthodoxen. In Afrika gingen de Donatisten en de Circumcellionen^9. tekeer. Op veel plaatsen heersten nog de waanzin van de Manicheeërs en het vergif van Marcion, nog afgezien van de invallen van barbaarse stammen. Toch hield de keizer bij zo grote meningsverschillen zonder bloedvergieten de teugels vast en sneed hij geleidelijk aan de monsterlijke ketterijen weg.

De tijd zelf bezorgt soms een middel tegen ongeneeslijke kwalen. Als sekten onder bepaalde voorwaarden werden toegelaten (zoals de Bohemers^10. dit doen zonder het kenbaar te maken) zou het, zeg ik eerlijk, een grote ramp zijn, maar minder erg dan een oorlog, en vooral een dergelijke oorlog.

In deze omstandigheden zou ik nergens liever dan in Italië willen zijn, maar de lotsbeschikkingen slepen mij naar elders. Zij mogen slepen waarheen ze maar willen, als ze maar niet weg van het gezelschap van de duif slepen.^11. Ik hoor dat enkele lieden die mij helemaal niet gunstig gezind zijn, bij de keizer intrigeren.^12. Toch vertrouw ik erop dat u, zeer eerwaarde heer, zichzelf trouw blijft. Ik wens u alle voorspoed toe.

8. Karel v en Clemens vii voerden gezamenlijk oorlog tegen Florence.

9. Zie brief 2157, noot 14.

10. Verwezen wordt naar de modus vivendi tussen katholieken en ultraquisten (gematigde hussieten), die de communie in twee gedaantes (hostie én wijn) ontvingen.

11. Bedoeld is de kerk.

12. Het gaat om een franciscaan; zie brief 2371, p. 39.

[p. 32]

Freiburg, 18 augustus 1530

Ik heb in alle haast geschreven, de bode drong hierop aan. Neemt u mij niet kwalijk.

Erasmus van Rotterdam, zeer toegewijde dienaar van uwe eerwaarde hoogheid