De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 16. Brieven 2204-2356

2340 Van Germain de Brie
[?], 6 juli 1530

Germain de Brie groet Erasmus van Rotterdam

Rond dezelfde tijd zullen we dus uit jouw Duitsland een Chrysostomus in het Latijn en uit Italië een in het Grieks ontvangen.^1. Want reizigers uit Verona berichten dat ook Gian Matteo, bisschop van Verona,^2. geen kosten spaart om te zorgen dat we die auteur in zijn eigen taal krijgen, en wel zo goed mogelijk verbeterd.^3. Daartoe gebruikt hij handschriften die in Venetië in de bibliotheek van de kardinaal van Nicea ontdekt werden,^4. en nog verschillende andere, die met veel ijver overal vandaan bijeengezocht zijn. Het werk was al gedrukt, maar omdat het verre van foutloos werd bevonden door de Aristarchussen^5. aan wie de bisschop die taak had toevertrouwd, is het op

1. Vgl. het begin van brief 2291, waarop deze brief het antwoord is.

2. Gian Matteo Giberti.

3. In 1529 verschenen in Verona drie delen met Chrysostomus' commentaar op de brieven van Paulus.

4. Kardinaal Bessarion.

5. Zie brief 2333, noot 9.

[p. 280]

bevel van de bisschop en op diens kosten opnieuw naar de drukpers gegaan.

Het vooruitzicht van een Griekse Chrysostomus had tot gevolg dat ik voor die Latijnse van jullie geen andere vertalingen maakte dan de twee die al eerder, op initiatief en aandringen van jou, bij mij vandaan naar jullie toe kwamen en zich al in de handen van de mensen bevinden.^6. Want al wil je het nog zo graag, hoe zou je in vredesnaam kunnen besluiten iets te gaan vertalen als je niets hebt om de stof voor een vertaling aan te ontlenen? Het ligt zonder meer aan het ontbreken van Griekse versies dat ik je op dit moment bij het zwoegen op een dergelijk karwei verder niet van dienst kan zijn. Des te meer verheugt het me dat er daar mensen te vinden zijn die je bij je werk helpen en ‘er twee samen op weg gaan’.^7.

Dat mijn Monnik^8. niet op tijd bij je aankwam, moet je niet aan nalatigheid van mij, maar van jouw bode toeschrijven; ik heb hem het bewuste werk meteen overhandigd zodra ik jouw brief ontving, in de verwachting dat het je op tijd gegeven kon worden. Wat de kardinaal-kanselier betreft^9. zie ik dat je inderdaad onthouden hebt wat je mij in je andere brief schreef.

Wat Toussain betreft, heus, hij is je genegen en heeft respect voor je als geen ander; hij wil niet minder jouw glorie dan die van Budé, ook al schrijft hij zijn kennis van het Grieks met al zijn geheimenissen vooral op rekening van Budé. Het kan zijn dat hij zich in een tijd dat er alom een woeste zee was, voor een paar uur eerder liet meesleuren dan leiden waar wind en zee hem brachten, samen met andere reizigers, die (zo gaat dat) gedachteloos aan boord van hetzelfde schip waren gegaan. Dat moet je niet aan lichtvaardigheid van de man, maar eerder aan de kracht van de storm toeschrijven. Er stak toen werkelijk zo'n zware storm op, dat ook ik het roer, hoewel ik vastbesloten was het altijd recht te houden, enigszins moest wenden, om makkelijker het gebeuk van de kort na elkaar aanstormende golven en gevaren te kunnen doorstaan en met een iets andere koers dan toch uiteindelijk de haven te bereiken.

De storm, die de zee toen opzweepte, kwam uit een andere streek en was afkomstig van vreemden. Dat had je wel in de gaten, Erasmus, want je liet in die langere brief die je me een tijdje geleden stuurde blijken dat je met je scherpe reuk de zaak op het spoor was.^10. Nu hebben de ijsvogels rustig weer gebracht^11. en zijn alle gemoederen hier gesust. Het is te hopen dat ook jij -

6. De sacerdotio en De Babyla martyre, zie brief 1817.

7. Homerus, Ilias 10, 224; vgl. Adagia 2051.

8. Zie brief 2263, noot 8.

9. Antoine Duprat, zie brief 2291.

10. In brief 2046, p. 268, zegt Erasmus dat het ciceronianisme zijn oorsprong in Italië had.

11. Adagia 1552. De ijsvogel is hier een mythische vogel die zijn nest bouwt op de zee bij rustig weer.

[p. 281]

alsjeblieft, mijn alleraardigste Erasmus! - je bij de zaak wilt neerleggen, mocht je je wat beledigd voelen. Laat je leiden door die geweldige menslievendheid van je of door respect voor mij en bied Toussain de mogelijkheid om de oude vriendschap weer op te pakken; vergeet wat er gebeurd is. Er is een oude spreuk: vriendschap moet eeuwig zijn en vijandschap vergaan.^12. Overigens kan ik je verzekeren, dat hij het nooit in zijn hoofd zou halen jouw vijandschap over zich af te roepen. Des te meer hoor jij bereid te zijn, vooral met mij als voorspraak, om je met hem te verzoenen. Ook verder past het Erasmus dat hij zijn geweldige talent en sublieme welsprekendheid vergezeld laat gaan van een passende mentaliteit. Versjes van een paar gebrekkige talenten die niets met muzen en gratiën van doen hebben, zouden zelfs eerder een reden moeten zijn om je toorn te laten varen dan te laten aanzwellen; je zou je er niet drukker over mogen maken dan een Indische olifant over een muggenbeet.^13. Je kent de zegswijze ‘het grootste aambeeld is niet bang voor lawaai’.^14. Heus, Erasmus, jouw faam en glorie wegen te zwaar om door zulke onhandige, zouteloze epigrammen aan het wankelen gebracht te worden: ‘goden staan boven mensen’.^15.

Verder doen de epigrammen zelf, die een Carische muze^16. verraden, volstrekt niet denken aan Toussain als auteur, een man die bij uitstek vermaard is om zijn Griekse en Latijnse welsprekendheid en bovendien geprezen wordt om zijn oprechtheid en wars is van iedere vorm van kwaadsprekerij. Hij geeft toe dat hij inderdaad bij alle commotie voor de vuist weg één distichon niet zozeer uitgedacht als wel er uitgeflapt heeft. Toen hij het aan een vriend had voorgelezen en die vriend het vervolgens samen met gebeuzel van anderen weer had doorgegeven, kreeg het, beslist tot ergernis van de auteur, bekendheid. Ik meende dat jij altijd te groot van geest was om waarde te hechten aan dergelijke beuzelingen die niet meer dan luchtbellen zijn,^17. en alleen let op wat waardevol voor de studie is. Je kent waarschijnlijk wel de uitspraak die Alexander ooit deed, toen iemand hem had bericht dat er iemand was geweest die kwaad over hem sprak: ‘Het hoort bij het koning-

12. Adagia 3426.

13. Adagia 966.

14. Adagia 2029.

15. Homerus, Ilias 21, 264.

16. Adagia 779. Volgens de uitleg aldaar gebruikt voor primitieve muziek die onaangenaam is om naar te luisteren, zoals de treurmuziek van de Cariërs.

17. Adagia 2598.

[p. 282]

schap dat je ondanks goede daden slecht bekend staat’.^18. Ik zou graag zien dat je hem althans in dit opzicht navolgt, vooral omdat je, naar mijn mening en die van vele anderen, vanwege al je moeite, boeken en overwinningen op wetenschappelijk gebied, later de bijnaam ‘de Grote’ verdient (ik zeg het zonder enige vleierij), zoals hij die blijkbaar ooit heeft gekregen vanwege al zijn inspanning, grote daden en triomfen op militair gebied.

Maar genoeg hierover. Wat Budé aangaat, zet die verdenking alsjeblieft uit je hoofd. Heus, ruziezoekers die dergelijke praatjes verspreiden bewijzen naar mijn idee jullie allebei en ook de hogere soort studie een slechte dienst. Tenzij ik mij volstrekt in hem vergis, is wat jij naar eigen zeggen hebt horen vertellen wel het laatste wat bij hem zou opkomen. In een eerdere brief gaf je aan waarvan je hem bij de publicatie van zijn Commentaren bij de Griekse taal^19. verdacht. Nu dat boek verschenen is, vertel me in alle eerlijkheid: in welk deel van het boek trof je een beledigende of spottende opmerking over jouw persoon aan? Is Budé niet altijd Budé voor jou? Matigt hij niet voortdurend in het hele werk zijn toon tegenover jou? Hij is door zijn natuur en door zijn studie zo geneigd tot oprechtheid, zo toegerust voor gematigdheid, dat er niets onoprechts, niets ongematigds uit zijn brein of pen kan voortkomen; tenzij hij misschien besloot (waarvan niemand mij echter ooit, als het om hem gaat, zal overtuigen of overtuigde) zijn genius ontrouw te worden en zijn persoon en karakter te veranderen. De bundel brieven, waar jij het over hebt,^20. zal het bewijs zijn van wat ik hier zeg. Ik kijk met groot verlangen uit naar een brief van je, maar wel zo een, dat hij mij het bericht brengt, en er een voortdurend getuigenis van is, dat mijn vriend Toussain door mijn toedoen werkelijk met jou verzoend is. Het ga je goed, en blijf me genegen zoals altijd. 6 juli 1530

18. Plutarchus, Moralia 181e (Regum et imperatorum apophthegmata, Alexander 32).

19. Zie brief 2221, noot 4.

20. Zie de laatste alinea van brief 2291.