De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 16. Brieven 2204-2356

[p. 197]

2296 Aan Jean Cassandre^1.
Freiburg, 28 maart 1530

Erasmus van Rotterdam groet Cassandre van Colmar

Ik moest lachen om uw jullie woordenwisseling, allervriendelijkste heer. Om het in een paar woorden uit te leggen (dat kan namelijk niet anders gezien mijn gezondheidstoestand), er is geen enkele twijfel of brief 59^2. van Augustinus echt van hemzelf is. Ook was het niet nodig te bewijzen dat Augustinus niet helemaal onbekend was met de Griekse taal. Dat geeft hij duidelijk te kennen in de Categorieën,^3. de Psalmen en een heleboel andere werken van hem. Ook schrijft hij aan Hieronymus dat hij diens emendaties heeft vergeleken met Griekse handschriften.^4. Ja, als hij met de pelagianen in discussie is, geeft hij niet al te slechte vertalingen van passages uit Chrysostomus.^5. U zult zeggen: hoe kon hij dat ‘zonder de talen als verdedigingsmiddel’?^6. In de laatste uitgave vind ik: ‘Niet bijzonder goed uitgerust met de talen als verdedigingsmiddel, ook al was hij niet helemaal onbekend met de grondbeginselen van het Grieks, maar niet zo onderlegd dat hij de Griekse exegeten vlot kon lezen.’

Wat de zeer illustere burggraaf van Cadenet^7. citeert, stond misschien in de eerste editie;^8. de strekking is evenwel hetzelfde, maar vanwege de lasteraars heb ik een duidelijker formulering gebruikt. Want ervoor waren Griekse auteurs genoemd, en auteurs die het Grieks goed beheersten en veel aan hun commentaren ontleenden. Dat deed Augustinus niet, behalve op zeer hoge leeftijd, toen hij in discussie was met de pelagianen en gedwongen was overal steun vandaan te halen. Daarom heeft hij het in de werken die hij in zijn jeugd schreef vaak mis, omdat hij misleid werd door de Latijnse handschriften, zoals ik op verschillende plaatsen aangeef. Ook in de laatste editie, bij de passage waar Petrus de Heer verloochende, herstelde ik de oorspronkelijke lezing op grond van Cyrillus.^9. Ja, toen hij al op gevorderde leeftijd was, keurde hij de vrije wil goed op grond van wat je geregeld in het evangelie kunt le-

1. De uitgave van Allen en de vertaling in Collected Works of Erasmus spreken over Franciscus Cassander, overeenkomstig het opschrift boven een latere brief aan dezelfde persoon in de bundel Epistolae floridae (Bazel, 1531, p. 80). Op grond van publicaties van J.N. Pendergrass uit 1990 is de voornaam hier gewijzigd.

2. Nr. 149 in latere uitgaven. Augustinus geeft daarin meerdere malen blijk van kennis van het Grieks.

3. Categoriae decem, toegeschreven aan Augustinus.

4. Epistolae 71, 4, 6.

5. Contra Julianum 1, 6, 21-28

6. Het citaat is afkomstig uit Erasmus' aantekening bij Johannes 21:22 in de eerste editie van zijn uitgave van het Nieuwe Testament (1516). Vanaf de editie uit 1519 is dit vervangen door de hierna geciteerde versie.

7. Antoine-Honorat, heer van Oraison.

8. Zie boven, noot 6.

9. Erasmus doelt op de aanvullende noot aan het slot (p. 710) van de Annotationes uit 1527.

[p. 198]

zen: wil niet oordelen, wil niet zweren, wil niet boos worden,^10. enzovoorts, terwijl dat ‘wil niet’ van de vertaler is en niet van de evangelist of apostel. Ook al kende hij dus Grieks, dan maakte hij bij de exegese niettemin zelden gebruik van Griekse commentaren. Van iemand die beschikt over oorlogstuig en daar tijdens het gevecht geen gebruik van maakt, zou je dus terecht kunnen zeggen dat het hem in de strijd aan wapens ontbreekt. Augustinus had als kind een beetje taalonderwijs genoten; ooit was er immers gemengd onderwijs in beide talen. Maar hij had op jonge leeftijd een hekel aan die taal en deinsde terug voor het lezen van Griekse schrijvers, iets wat hij op latere leeftijd in de Belijdenissen betreurt.^11.

Ik wilde graag heel lang met u praten, maar dit is wat mijn gezondheid toeliet. Rest nog dat u de zeer geachte prelaat Baptiste, bisschop van Senez,^12. en de zeer illustere Antoine van Oraison, burggraaf van Cadenet, namens mij vol eerbied en genegenheid moet bedanken en groeten. Cassandre staat vanaf nu op mijn lijst van oprechte vrienden.

Het ga u goed. Freiburg im Breisgau, 28 maart, in het jaar 1530 na de geboorte van Christus

10. Het Latijnse ‘nolite’ (wil niet) gevolgd door een infinitief is slechts een omschrijving van de imperatief.

11. Confessiones 1, 13-14.

12. Jean-Baptiste de Laigue, broer van Antoine-Honorat.