De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 16. Brieven 2204-2356

[p. 154]

2275 Aan de franciscanen
[Freiburg, februari 1530]

Deze brief is verschenen onder de titel Epistola ad quosdam impudentissimos gracculos (Brief aan enkele zeer brutale kraaien). De drukker was waarschijnlijk Johannes Faber Emmeus in Freiburg. Erasmus schreef de brief naar aanleiding van een pamflet van Luis de Carvajal, Dulcoratio amarulentiarum Erasmicae responsionis (Middel om de bitterheden uit Erasmus' antwoord zoet te maken; Parijs, 1530). Carvajal was in 1528 een polemiek met Erasmus begonnen. Verder is Frans Titelmans doelwit.

Desiderius Erasmus van Rotterdam wenst zekere respectloze^1. broeders de juiste mentaliteit toe

Ik weet waar jullie op uit zijn, broeders en vaders: jullie geven een paar domme jongelui die zich nergens voor schamen stiekem de opdracht Erasmus met gebundelde strijdkrachten te gronde te richten. Ze kennen geen schroom, ze hebben geen greintje verstand, ze hebben niets wat hun ontnomen kan worden, als volmaakte zeepoliepen^2. zijn ze niet te betrappen, ze trekken van de ene naar de andere plaats en onder één schild zit een heel leger.

Salamanca heeft er een met een verzonnen naam, zo dacht ik. Ik had er nooit van gehoord en ik kon niet geloven dat zich binnen die gemeenschap zoveel onbeschoftheid schuilhield. De naam klonk een beetje Joods.^3. Niet alleen in Spanje houden zich Joden schuil, ze doen dat ook in andere landen onder de dekmantel van een christelijke benaming. Maar deze persoon wilde zijn overwinning niet mislopen en meende dat deze eer voor zijn orde opgeëist moest worden.

Brabant heeft er ook een van dat slag, een verwaande praatjesmaker.^4. De bescheidenheid die ze aan de dag leggen is pure huichelarij. Ik wil dat dit op de slechteriken slaat, zonder enige smet op de goeden. Met dit document

1. Het Latijn luidt ‘absque observantia’. Dit is vergelijkbaar met ‘impudentissimos’ uit de titel van de gedrukte tekst (zie inleiding bij de brief). Tegelijk speelt Erasmus met het feit dat Carvajal en Titelmans observanten waren.

2. Ze beschermen zich door zich aan te passen, zie Adagia 93 en 1291.

3. De naam Carvajal was een gebruikelijke achternaam onder Sefardische Joden.

4. Frans Titelmans.

[p. 155]

waarschuw ik jullie, broeders en vaders: geef stiekeme instructies, fantaseer, bedrieg, leg de keizerlijke en bisschoppelijke verordeningen naast je neer, stuur clandestiene pamfletten rond - ik zal niet langer bereid zijn de nonsens die jullie verkondigen te lezen en te weerleggen. God zelf zal de goddeloze huichelaars ontdekken; ik laat de wraak aan hem over, wiens oordeel rechtvaardig is.

Hoe afgeleefd ben ik in hun ogen!^5. Budé is twee jaar jonger dan ik, Béda misschien vijf of vier, Latomus drie. Ook op deze leeftijd ben ik voortdurend aan het werk, belangrijkste oorzaak van een slechte gezondheid en aftakeling. Als oude man tors ik de last van vier jonge, sterke mannen. Mijn ogen zijn nog goed, God zij dank, hoewel heel wat mensen zich erover verbazen dat ik niet allang volledig blind ben. Ik heb tot nu toe nooit een bril gebruikt, niet overdag en niet bij de lamp. Ik heb nooit een stok aangeraakt, ik loop kwiek en met vaste tred; mijn handen beven minder dan bij enig jong mens. De steen wordt per dag minder en, als ik wat minder hard zou studeren, zou ik met Gods genade nog veertien jaar met onverzwakte zintuigen kunnen leven. Maar de lengte van ons leven ligt in Gods hand. Degenen die bij mij wonen merken geen sterke achteruitgang van mijn verstand of geheugen. Waar is nu dat afgeleefde wrak dat weldra in elkaar zal zakken?

Schavuiten zijn het, die niet alleen mij maar de hele wereld tot last zijn. Wat denken ze met dat oeverloze, domme gezwam te bereiken? Ontwikkelde mensen gaan het niet lezen, vromen zullen het verfoeien. Ik heb nog niemand kunnen vinden die dergelijke nonsens voor mij wil lezen. Maar met zulke pamfletten denken ze een afgeleefde oude man te gronde te richten. Dat zouden ze gemakkelijker met een dolk bereiken. Het maakt immers niet uit welk middel ze gebruiken, omdat ze de mentaliteit van sluipmoordenaars hebben. Maar dankzij deze afgeleefde oude man hebben jullie Hieronymus, Cyprianus, Augustinus, krijgen jullie nu Chrysostomus, van wie hij, evenals van Athanasius, zo veel vertaald heeft.^6. Aan de hand van de Griekse schrijvers heeft hij zoveel passages uit het Nieuwe Testament verduidelijkt. Laten ze de lijst met werken bekijken; dan zullen ze begrijpen hoeveel deze afgeleefde oude man heeft geproduceerd wat bijdraagt tot kennis en vroomheid.

En wat doen die lieden? Ze overstemmen met hun gekwaak andermans werk en voegen niets toe behalve hun mateloze, domme praatzucht, alsof de wereld alleen maar door zwijnen en ezels bewoond wordt. De keizer gaf hun een keer de gelegenheid om mij volgens de wet aan te klagen en leverde de

5. Dit is een reactie op het beeld van Erasmus dat Carvajal had geschetst.

6. Voor deze edities en vertalingen zie brieven 396 en 1465 (Hieronymus), 1000 (Cyprianus), 2157 (Augustinus), 2359 (Chrysostomus) en 1790 (Athanasius).

[p. 156]

hoogste rechters.^7. Toen hadden ze hun wijsheid moeten tonen. Met die pamfletten maken ze zich bij alle geleerde en weldenkende mensen belachelijk. Bovendien bezit ik nog zoveel kracht, dat ik van boven af om hen kan lachen, ook al komen er drieduizend tevoorschijn. De zwanen zullen voor geleerden en latere generaties zingen, wanneer de kraaien zwijgen.^8. Als ze deze oude man te gronde willen richten, zullen ze een dolk nodig hebben. Tenzij ze leren op een andere manier te schrijven, zullen ze juist bij de meest weldenkende mensen niets dan haat en spot oogsten. Jullie, vrome vaders, moeten zulke ezels intomen. Jullie, vrome leken, moeten mensen van wie jullie weten dat ze zich op die manier als gekken gedragen, niets geven, tenzij ze zulke leuteraars uit hun huis jagen; misschien komen ze, als ze op die manier gewaarschuwd zijn, eindelijk tot bezinning. Want ze hebben geen oren aan hun hoofd, maar in hun buik.^9. Laten ze hun dwaze middelen gebruiken om hun eigen brij zoet te maken;^10. van mij hoeven ze niets te verwachten. Maar laten ze denken aan de gevolgen van hun boosaardigheid.

Ik wijs er nogmaals op dat dit niet op de vromen slaat; ik weet immers dat er binnen die orde zeer velen zijn die dat onbesuisde gedrag verfoeien. En na dit alles krijg ik een verhaal te horen over pauselijke excommunicatie voor mensen die de orde van de minderbroeders beledigen. Als die excommunicatie iets voorstelt, is hij vooral van toepassing op lieden die met hun dwaze pamfletten hun orde gehaat maken bij alle geleerde en weldenkende mensen. Ik heb hen genoeg gewaarschuwd, ze dalen met de dag naar een lager peil af, straks zullen ze veracht worden - was dat maar in het begin gebeurd! Ik heb er geen behoefte aan tegen kikkers te kwaken.^11. Laten ze, voor niemand bang, goddelijke en menselijke wetten met voeten treden en roepen: ‘Men moet God meer gehoorzamen dan de mensen’.^12. Dat is terecht door de apostelen gezegd en het is niet helemaal zot dat deze lieden dat zeggen. Maar het is niet in beide gevallen dezelfde God. Voor de apostelen was God de schepper van hemel en aarde, voor deze lieden geldt hun buik als god.^13. Het ga jullie goed.

7. Dit doelt op de conferentie van Valladolid in 1527.

8. Adagia 2297.

9. Vgl. Adagia 1784 (De buik heeft geen oren).

10. Toespeling op de titel van het pamflet van Carvajal.

11. Vgl. Adagia 2076 (Ik maak mij daar minder druk om dan om kikkers in het moeras).

12. Handelingen 5:29.

13. Vgl. Filippenzen 3:19.