De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 16. Brieven 2204-2356

2265 Van Theodoricus Cortehoevius
Antwerpen, 1 februari 1530

Deze brief is afgedrukt in het voorwerk van een selectie uit Erasmus' Adagia, samengesteld door Theodoricus Cortehoevius (Adagiorum omnium tam Graecorum quam Latinorum aureum flumen, Antwerpen, 1530). De brief bevat ontleningen aan Beatus Rhenanus en aan Erasmus zelf (zie noten).

Theodoricus Cortehoevius groet de hooggeachte heer Erasmus van Rotterdam, zeer deskundig op het gebied van de drie talen

Wees zo vriendelijk, mijn beste Desiderius, hooggeachte heer, in een paar woorden te vernemen met welk recht of met welke brutaliteit ik het gewaagd heb nu uit mijn verborgen hoek naar buiten te treden. In deze waarlijk gouden eeuw van de wedergeboorte van de literatuur, waarin niet alleen de drie illustere talen worden onderwezen, maar waarin ook ieder naar vermogen iets probeert te doen voor de edelste soort studie - de een vertaalt uit het Grieks wat tot nu toe onbekend was voor Latijnse oren; een ander verbetert of polijst wat onhandig of verkeerd was vertaald; weer een ander herstelt door de eeuwen heen vervormde Latijnse schrijvers door collationering met oude handschriften, of verklaart schrijvers die duister zijn - in zo'n tijd wilde ook ik mijn bijdrage leveren, hoewel ik geringe aanleg heb en over zeer weinig geleerdheid beschik. Ik vond het belangrijk^1. deze moeite te doen en op die manier ervoor te zorgen dat heel veel jonge leerlingen, vooral de armen onder hen, vorderingen kunnen maken. Zij kunnen zich immers de aanschaf van zo'n omvangrijk boekwerk als de Chiliaden^2. niet veroorloven; de al te hoge kosten belemmeren hen en zo worden hun heel wat vruchten van de studie onthouden. Ik roep de grote en almachtige God aan als

1. Het voorgaande gedeelte (vanaf ‘In deze waarlijk gouden eeuw...’) is grotendeels ontleend aan de opdracht bij de uitgave van Tertullianus van Beatus Rhenanus uit 1521.

2. Zie brief 2210, noot 8.

[p. 136]

getuige dat ik nooit enige andere winst in gedachten had dan juist de belangen van anderen te dienen. Voor mij is het genoeg dat ik die ene uitspraak van Socrates heb geleerd, dat we volstrekt niets weten,^3. en dat ik, voor zover ik kan, moeite doe om anderen bij hun studie te helpen.

Er is hier niets door mij bedacht en ik prijs mezelf ook niet. Want het resultaat zelf zal duidelijk maken wat ik tot stand bracht. Vooral uw eigen milde en onbaatzuchtige houding moedigde mij aan meteen met frisse moed aan die taak te beginnen en er vol ijver tot het eind mee door te gaan, hoewel ik ongetwijfeld kritiek zal krijgen van sommige schijngeleerden en neuswijzen, die alle eervolle studie zonder onderscheid een kwalijke zaak vinden. Waarom probeer ik de knots uit Hercules' hand te trekken,^4. zoals enkele zoïlussen^5. ooit van Vergilius zeiden, omdat hij nogal wat verzen van Homerus had gebruikt alsof ze van hemzelf waren. Hij antwoordde dat het juist een geweldige prestatie is Jupiter zijn bliksem af te pakken of de knots uit Hercules' hand te trekken. We zijn immers allemaal leerlingen van de vaderen die ons voorgingen; we zetten onze zeis in de oogst van een ander.^6. Want onze grote Terentius zegt:

Niets wordt er nu gezegd wat niet eerder is gezegd.
Daarom is het billijk dat jullie herkennen én vergeven als lateren doen wat de ouden al deden.^7.

Een goede daad mag beslist niet door stilzwijgen begraven worden, zei Pindarus.^8.

Ik maak hier geen aanspraak op de verdienste van andermans werk en trek niet de eer die een ander met noeste arbeid verwierf, met lege woorden naar me toe.^9. Eerder schuif ik de schrijver zelf naar voren. Ik geef evenals u niets om lof, vooral als die afkomstig is van mensen die volgens mij geen verstand, geleerdheid en welsprekendheid bezitten. Het kan zijn dat iemand hier aanstoot aan neemt. Omdat ik me geen enkel verwijt hoef aan te trekken, ben ik niet beledigd, maar wens ik mezelf geluk dat ik vrij ben van on-

3. Plato, Apologie 21d.

4. Adagia 3095. De nu volgende passage is ontleend aan Erasmus' eigen toelichting.

5. Zie brief 2232, noot 2.

6. Geciteerd in Adagia 1182.

7. Terentius, Eunuchus 41-43.

8. Pindarus, Nemea 9, 6-7, geciteerd in Adagia 792.

9. Deze zin is grotendeels ontleend aan Adagia 1901, inclusief het citaat uit Terentius, Eunuchus 399-400.

[p. 137]

deugden waar veel mensen toe neigen, naar ik zie.^10. Want waarachtige wetenschap kent geen grotere vijand dan de onwetende en onkundige, die uit jaloezie, of omdat hij van nature zo zwartgallig is, niets goedkeurt. Verder heb je degenen die nu zwellen van trots, want niets is arroganter dan onkunde. Bestond er ooit iets wat onbeschaamder maar ook vasthoudender is dan onwetendheid? Dit is inderdaad de milde en onbaatzuchtige houding van een werkelijk geleerd man: alles niet in ongunstige, maar in goede zin opvatten. Heidenen en zij die op ijdele roem uit zijn klagen, zoals Nicias en Demosthenes in het verhaal over de eer die zij misliepen door toedoen van Cleon, die van leerlooier veldheer was geworden en het deeg kneedde dat vooraf door hen gekneed was.^11.

Het is onmogelijk Momus, die alles met speurende blik bekijkt, tevreden te stellen.^12. Daarom wil ik graag alleen u, die ik als een uitzonderlijke beschermheer beschouw, gunstig stemmen, want ik meende dat vooral u en niemand anders dat verdient. Het uitzonderlijke geluk over zo'n goddelijk talent te beschikken is en was immers een zeldzaamheid. Verder beschikt u over grote kennis en veel ervaring op het gebied van de edelste soort wetenschappen, bent u tot veel in staat door de gaven van uw uiterst scherpe verstand en maakt u zich geliefd door uw ingetogen levenswijze. Dat zorgt ervoor dat dit boekje, dat beslist eerder van u dan van mij is, onder uw bescherming veilig zal zijn voor de lichtgeraaktheid van bepaalde lieden, die zo koppig zijn dat zelfs Vertumnus^13. in eigen persoon hen niet op andere gedachten kon brengen. Vooral uw oordeel weegt zwaar voor mij, evenals dat van enige geleerden, die mij allerminst wegens aanmatiging bespotten, maar mijn werk met hun bijval zullen steunen.

Maar het is nu niet nodig dat ik uw verdiensten onder begeleiding van lange fluiten bezing^14. en uitgebreid hier uw geleerdheid en verheven karakter prijs. Die worden niet alleen door Duitsland gerespecteerd, maar ook door de hele christenheid bewonderd en gewaardeerd. Echte deugdzaamheid kan immers nooit verborgen blijven. Wanneer ik erover nadenk aan wie

10. Het voorgaande gedeelte (vanaf ‘Het kan zijn dat iemand...’) is grotendeels ontleend aan brief 337 aan Maarten van Dorp (dl. 3, p. 102). Evenzo de hierna volgende gedeelten ‘die uit jaloezie... goedkeurt’ (p. 104), ‘degenen die... onkunde’ (p. 105), ‘Bestond er ooit... onwetendheid’ (p. 105).

11. Adagia 1901. De zin bevat behalve het eigenlijke adagium ook elementen van Erasmus' toelichting.

12. Adagia 474. De bijzin is ontleend aan Erasmus' toelichting.

13. Etruskische god van de verandering, genoemd in Adagia 1174.

14. Adagia 497. De strekking is dat de moeite vergeefs is.

[p. 138]

zo'n voortreffelijk letterkundig werk gewijd moet worden, eist u met het volste recht die eer alleen voor uzelf op en krijgt u alle stemmen.^15. Wij allemaal zijn immers als het ware leerlingen, kinderen die nog stamelen, die u en de oude vaderen op afstand volgen en bij u en bij hen aan de borst alle uitnemende woorden inzuigen en in ons opnemen. Samen met u vraag ik daarom iedereen nadrukkelijk dit zo vaak herboren^16. werk niet beu te worden. Want volgens Plato mag het goede twee, drie keer;^17. je hoort nooit genoeg te krijgen van wat tot eer strekt. Want moeite stapelt dagelijks moeite op moeite.^18. Vat alstublieft, vriendelijk en onbaatzuchtig als u bent, mijn genegenheid voor u als bescheiden mens goed op. Ik wens u een gelukkig en lang leven in Christus en een goede gezondheid toe.

Antwerpen, 1530. 1 februari

15. Adagia 460.

16. De formulering is ontleend aan het begin van brief 1659, het voorwoord bij de druk van februari 1526 van de Adagia.

17. Plato, Philebus 59e-60a en elders; vgl. Adagia 149, waarop ook de volgende zin (Erasmus' vertaling van Lucianus, Dipsades 9) is gebaseerd.

18. Sophocles, Aiax 866, geciteerd en vertaald in Adagia 1233. Cortenhoevius citeert de vertaling in een versie die alleen in de uitgave van de Adagia uit 1526 te vinden is (‘Labor labori laborem adducit’).