De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 16. Brieven 2204-2356

2261 Aan Haio Herman
Freiburg, 31 januari 1530

Erasmus van Rotterdam groet Haio Herman van Friesland, doctor in de rechten, raadsheer

Je vraagt om een uitgebreide brief, mijn allerdierbaarste Haio, maar Haio Cammingha bevrijdde me van die last. Van mijn beslommeringen en activiteiten, niet alleen publiek maar ook privé, ja, zelfs van al mijn besluiten en voornemens is hij niet minder op de hoogte dan ikzelf. Zo gelijkgestemde huisgenoten waren we voor elkaar en het is onmogelijk voor mij te zeggen of hij met meer tegenzin wegging dan ik hem liet gaan. In elk geval heb ik al heel wat jaren niet zo graag iemand in huis gehad: zo voorkomend, trouw en integer is hij. Hij respecteerde, vereerde en koesterde mij tijdens de dagelijkse omgang, en wel zo dat hij voor mij, in deze gezondheidstoestand, bij dit inspannende werk en de enorme chaos in de wereld, een grote troost was. Maar omdat ik begreep dat het voor hem van groot belang was dat hij de zijnen weer bezocht (je weet wel: het oog van de meester),^1. heb ik de jongeman niet tegengehouden, integendeel, ik heb hem zelfs bijna de deur uit gejaagd omdat hij aarzelde. De hoop op zijn terugkeer zal ons beider verlangen draaglijk maken. Door hem te ondervragen kun je dus uitvissen wat je graag over mijn situatie, publiek en privé, te weten wilt komen. Kon hij maar vrolijker nieuws brengen!

De keizer heeft op het openbare plein van Bologna driemaal de voeten van de allerheiligste gekust^2. en ter plaatse, niet in Rome, de keizerskroon in ontvangst genomen,^3. ongetwijfeld met het gebruikelijke ceremonieel, ge-

1. Vgl. Adagia 119, waar Erasmus o.a. Aristoteles, Oeconomica 1, 1345a citeert: ‘Op de vraag wat het paard het vetst maakt, antwoordde de Pers: “Het oog van de meester”.’

2. Zie brief 2240, noot 7.

3. Op 24 februari 1530.

[p. 126]

zien de godsdienstigheid van de voortreffelijke vorst. Er vonden onderhandelingen met de Florentijnen plaats, waarbij met wapengeweld werd gedreigd, in de hoop dat ze zich zouden onderwerpen aan de paus, maar vergeefs.^4. Want het stond vast dat ze liever tot het uiterste gingen dan dat ze hem als vorst zouden erkennen. De keizer daarentegen weigerden ze niets; ze stelden zich onder zijn bescherming, op voorwaarden die voor de keizer behoorlijk gunstig waren. Er is een wapenstilstand met de Venetiërs overeengekomen, totdat de omstandigheden ruimte bieden om de overige zaken te regelen. Men schrijft dat hij in Oenipons (Innsbruck in de volkstaal) zal zijn;^5. daar zal onderhandeld worden over de Turkse kwestie. Vandaar zal hij zich naar Augsburg begeven, om de ruzies tussen de sekten te beslechten, indien mogelijk zonder bloedvergieten. Maar sommige steden die zich al te extreem hebben opgesteld, lijken zich voor te bereiden op het ergste. Kort geleden is er een verdrag gesloten tussen Zürich, Bern en Straatsburg; Gerard van Nijmegen heeft het in een gedicht bezongen.^6. Koning Ferdinand heeft Wenen verloren, zegt men;^7. een groot deel van Oostenrijk is vreselijk geplunderd. Volgens de berichten zou hij Boeda heroverd hebben, hoewel dat niet cruciaal is voor het terugwinnen van zijn koninkrijk, omdat hij gemakkelijk uit die stelling, die onvoldoende versterkt is, verdreven kan worden.^8. De macht is daar bijna volledig in handen van de bisschoppen; een aantal van hen is teruggekeerd naar Ferdinand.^9. Waar de roomsen op uit zijn, weet ik niet, maar ik kan het wel raden. Maar het is niet verstandig alles op te schrijven.

Mijn studie ligt volledig stil; wie zou immers in deze tijd de behoefte hebben iets uit te geven, voor zo'n ondankbare generatie en met zoveel razernij om je heen van mensen die alles belasteren? Ik heb een boekje Over de noodzaak bij kinderen meteen te beginnen met beschavend onderwijs gepubliceerd, dat je waarschijnlijk al gelezen hebt.^10. Nu breng ik niets nieuws voort, behalve

4. Zie brief 2256, noot 3.

5. De keizer zou op 22 maart uit Bologna vertrekken. Na een verblijf in Trente (24-28 april) en Brixen (30 april-2 mei) kwam hij op 4 mei in Innsbruck aan. Op 15 juni bereikte hij Augsburg, waar hij op 20 juni de rijksdag opende, die op 22 september eindigde.

6. Gerard Geldenhouwer, Collectanea, ed. J. Prinsen, Amsterdam, 1901, p. 92.

7. Vgl. evenwel brief 2230, noot 6.

8. De Turken hadden Boeda heroverd in september 1529.

9. Waarmee zij Johan Zápolya afwezen.

10. De pueris statim ac liberaliter instituendis (Bazel, 1529), opgedragen aan Willem van Kleef met brief 2189.

[p. 127]

een preek over Psalm 22.^11. Ik heb in Bazel de Christelijke weduwe gepubliceerd.^12. Verschillende mensen dringen aan op een methode van het preken;^13. ik was er ook aan begonnen, maar mijn enthousiasme bekoelde. Ik heb genoeg gezwoegd voor mensen die mij stank voor dank geven. Misschien zal ik de laatste hand aan een parafrase op de Apophthegmata van Plutarchus leggen.^14. Daarbij zal ik tegelijk verbeteren wat verkeerd is weergegeven en uitleggen wat duister is; ik zal ook laten zien wat de pointe van de uitspraak is, die niet iedereen doorheeft, en het nut ervan duidelijk maken. Daarin zullen ze tenminste geen ketterij vinden. Op dit moment wordt de volledige Chrysostomus gedrukt,^15. in dezelfde prachtige uitvoering waarin Augustinus is verschenen. Ik heb daarin heel wat toegevoegd aan wat ik eerder heb vertaald, maar omdat ik in de gaten kreeg dat het vervalsingen waren, heb ik het niet afgemaakt.

Budé heeft een ontzettend geleerd boek uitgegeven over manieren van uitdrukken in de Griekse taal.^16. Hij toont evenwel meer nauwkeurigheid bij het verzamelen dan scherpzinnigheid bij het ordenen, naar mijn mening althans. Ze schrijven me dat Bade enkele brieven van hem heeft uitgegeven,^17. waaronder (als de berichten waar zijn)^18. een waarin hij talloze passages uit mijn boeken bij elkaar zet die laten zien dat ik de Fransen kwaadgezind ben. Terwijl ik toch - zo moge God me liefhebben - voor geen enkel volk meer sympathie voelde. Er is een passage in de Gesprekken, waar een of ander personage zegt: ‘De Fransen zijn dol op dingen die weinig kosten’.^19. Ergens anders zegt iemand: ‘Wat? Durft een haan de strijd aan te binden met de adelaar?’^20. In de korte inhoud van de Brief aan de Galaten - dat is een

11. Zie brief 2266.

12. Zie brief 2211, noot 6 en 7.

13. Zie brief 2225, noot 5.

14. De eerste druk van Erasmus' verzameling apophthegmata (uitspraken van al dan niet beroemde personen, vaak als slot van een korte anekdote) verscheen in Bazel in 1531. Het werk, waarvan de verzamelingen van Plutarchus (Moralia 172B-242D) slechts een deel zijn, is opgedragen aan Willem van Kleef met brief 2431.

15. Zie brief 2226, noot 9.

16. Zie brief 2221, noot 4.

17. Epistolarum Latinarum lib. v.... Graecarum item lib. i (Parijs, 1531).

18. Dit was niet het geval.

19. In een passage over soorten vlees uit het colloquium Convivium profanum (lb i, 663a).

20. Een uitspraak van Claudius in gesprek met Balbus (lb i, 635a). ‘Gallus’ betekent zowel Fransman als haan. De adelaar staat voor het keizerrijk.

[p. 128]

derde plaats - citeer ik Hieronymus en Hilarius, die de Galliërs traagheid van verstand toeschrijven.^21. Werkelijk een prachtig onderwerp om ons te laten zien wat de welsprekendheid vermag! Maar ik denk dat het loze woorden zijn, tenzij ik mij totaal vergis in het karakter van Budé.

De koning heeft een Drietalencollege in Parijs opgericht, met zeer ruime salarissen, met Budé aan het hoofd. Ooit^22. ben ik gevraagd die taak op me te nemen, maar ik heb ervoor bedankt. Je vriend Alberto is druk doende een antwoord op mijn apologie voor te bereiden,^23. met behulp van zijn Spaanse vriend Sepúlvela die bij hem inwoont.^24. Tot nu toe is er evenwel niets verschenen. In Leuven dook er ene Titelmans op, of liever gezegd Kakelmans, een zelfbewuste jongeman met een wel zeer ongebreidelde brutaliteit, die me maandelijks een slecht ei van een slechte raaf bezorgt,^25. onder applaus van groepen serafijnen.^26. Geleerden drijven de spot met hem, maar desalniettemin is hij erg ingenomen met zichzelf.

De rest zul je van onze vriend Cammingha horen. Ik had een paar dagen geleden via Nicolaas Kan geschreven. Ik feliciteer je van harte met je goede gezondheid en het succes bij de taak die je op je hebt genomen. Zou je namens mij nadrukkelijk de groeten willen doen aan je zeer geachte collega's Everardus Nicolai en Maarten van Naarden?

Freiburg, 31 januari 1530

21. Zie brief 1812.

22. In 1517, zie brief 522.

23. Op Pio's Responsio accurata et paranaetica (voltooid in 1526, maar pas gedrukt in 1529 in Parijs) volgde Erasmus' Responsio ad epistolam paraeneticam Alberti Pii (Bazel, 1529), die door Alberto Pio beantwoord werd met Tres et viginti libri in locos lucubrationum Erasmi (Parijs, 1531).

24. Juan Ginés de Sepúlveda, door Erasmus consequent Sepúlvela genoemd.

25. Adagia 825.

26. Dit doelt op de orde van de franciscanen, waartoe Titelmans behoorde.