De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 16. Brieven 2204-2356

[p. 70]

2231 Aan Bonifacius Amerbach
Freiburg, 4 november 1529

Een groet. Hopelijk maakte Hieronymus Froben me niet blij met een dode mus, toen hij me hoop gaf dat je bij me terugkomt. Er is ruimte te over in dit huis.

Ik heb mijn dierbare Erasmius laten gaan. Dat gebeurde niet tegen mijn zin, integendeel, ik had daar allang voor gezorgd, al wist de jongen daar niets van; maar luister hoe ik bedrogen werd. Mijn advies was altijd dat hij naar Leuven zou gaan en dat hij de studie beslist niet zou opgeven totdat hij helemaal volwassen was; hij is trouwens nu al volwassen. Het is een prettige omgeving, de universiteit wordt druk bezocht, er zijn veel openbare colleges, en nog wel gratis. Karl Harst is daar ook, die thuis een aantal voorname jonge mensen in de kost heeft; hij heeft een vrouw^1. die precies de aandacht kan geven die de jongens af en toe nodig hebben. Alleen al het contact met jongens van adel en zelfs van vorstelijke komaf had niet weinig bijgedragen tot de vorming van Erasmius' karakter. Verder heb ik alle hoogleraren tot mijn beschikking, die ter wille van mij alles zullen doen. Op grond hiervan achtte ik het mogelijk dat hij door de beschaafde manier van leven en het plezierige contact met weldenkende mensen de haat en weerzin tegen de studie, die hij zich van jongs af aan dankzij al die beulen eigen heeft gemaakt, kwijt zou raken. Daarover kan ik je als we bij elkaar zijn een paar wonderbaarlijke dingen vertellen. Maar dit plan heeft hun nooit aangestaan, wat ik me evenwel niet heel erg hoef aan te trekken, omdat het niets nieuws is, integendeel, telkens wanneer het om de opleiding van de jongen ging, volgden ze liever het advies van iedere andere persoon dan dat van mij. Ze hadden besloten hem naar Lyon te sturen, waar hij in de werkplaats van Melchior^2. zou sterven van de kou en hij door de vernederende en lange slavendienst nooit de kans zou krijgen om op te leven.

Zo was de situatie toen Hieronymus hierheen kwam om Erasmius op te halen. Ik nam hem apart en vroeg wat er besloten was. Hij zei dat het plan helemaal veranderd was; er was besloten dat hij naar Parijs zou gaan en dat hij de studie niet volledig zou opgeven. Hij voegde er evenwel een paar dingen aan toe waarmee hij aangaf dat Erasmius misschien nog de winter in Bazel zou doorbrengen. Ook al probeerde ik hem dat met talloze argumenten uit het hoofd te praten, toch had ik onvoldoende in de gaten dat ik bedrogen werd, omdat mijn aandacht bij andere dingen was. Ik kwam erachter toen ik er 's nachts over nadacht. Ik hoor dat Oecolampadius contact met die familie heeft. Daartoe gaf de Chrysostomus-uitgave^3. aanleiding. Ze betrokken hem bij het overleg over de jongen. Hij gaf de raad dat hij in Bazel zou

1. Katharina van der Klusen.

2. De drukker Melchior Trechsel.

3. Zie brief 2226, noot 9.

[p. 71]

blijven onder het strenge toezicht van Cyrenaeus.^4. Ze willen geen studie en daarom zijn ze zo bezig met het verspreiden van mist omtrent hun bedoelingen, deels om gewin, deels om de argeloze leeftijd te sterken in hun ketterij; ik ben in hun ogen verdacht, omdat ik de gewoonte heb vrienden in alle oprechtheid van dit soort slaafse onderwerping af te houden.

's Ochtends hadden ze al een paard gehuurd voor Erasmius. Ik vertelde aan Hieronymus wat ik vermoedde; ik zei onder andere dat mij dit een heel slecht besluit leek, maar dat ik toch een reden had om me er niet al te boos over te maken. Toen hij vroeg welke reden dat dan wel was, antwoordde ik: ‘Omdat ik de speciale band die ik met Johann Froben had, waar tot nu toe zelfs de dood van de man niet aan heeft kunnen tornen, verbreek.’ Ongetwijfeld is Georgius bij jullie, die deze machinaties in gang zet. Ze zijn bang dat de jongen geen goede ketter wordt. Eenvoudig van geest en al te zeer geneigd iedere wenk van willekeurige personen te volgen, is hij al die jaren door talloze beulen gemarteld, zelfs met mentale schade als gevolg. Nu zijn ze er op uit met hun wrede behandeling het restje verstand dat hij nog heeft af te stompen en hem voorgoed tot kind te maken. Tenzij ik me vergis, is hij zestien en toch beweert Hieronymus steeds weer dat hij nog geen veertien is. Het is niets bijzonders dat er uit een koekoeksei dat in een vreemd nest is gelegd, een jong komt dat het wettige kroost verslindt.^5. Ook is het niet verbazingwekkend dat hij de zoon als nietswaardig beschouwt, omdat hij de vader altijd als mikpunt van spot gebruikte.

Maar hier hebben we het nog wel uitgebreider over als je komt, wat je hopelijk zo snel mogelijk mits het je schikt, zult doen. Zou je me intussen een kleine dienst willen bewijzen door onopvallend naspeuring te doen wat ze met Erasmius willen en wat Georgius op touw zet? Ik denk dat Carinus er ook is. Praat ten slotte met de jongen en probeer uit te vissen of hij blij is dat hij Freiburg verlaten heeft en hoe hij tegenover mij staat. Want hij lijkt zelfs niet genoeg verstand te hebben om het verschil te zien tussen iemand die hem goed en die hem slecht behandeld heeft. Ook al zou hij tien vaders hebben, dan zouden die hem niet liefdevoller bejegenen dan ik gedaan heb. Hieronymus is het meest leugenachtige wezen dat er bestaat. Eerst toonde hij zijn vader niet het verschuldigde respect, samenzwerend met zo'n echt-

4. Waarschijnlijk een bijnaam voor Simon Grynaeus, naar Simon Cyrenaeus (Simon uit Cyrene) uit Matteüs 27:32, Marcus 15:21 en Lucas 23:26.

5. Met het koekoeksjong zal Hieronymus zijn bedoeld. Hij was een zoon van Johann Froben en diens eerste vrouw, over wie niets bekend is. Zijn halfbroer Erasmius was een zoon van Gertrud Lachner.

[p. 72]

genote; nu heeft hij haar zo'n huwelijk ingejaagd.^6. Rest hem Erasmius te gronde te richten. Welke god zal de aarde verlossen van dat allermisdadigste evangelie, dat ons niets dan waarachtige monsters bezorgt?

Dit alles nogal openhartig en in vertrouwen; jij weet waar je wel en waar je niet over kunt praten. Als je je komst uitstelt en een betrouwbaar iemand hebt die je als bode kunt gebruiken, zeg in bedekte termen iets over de mysteriën. Het ga je goed.

Freiburg, 4 november 1529. Niet nagelezen

Je herkent de hand van je vriend Erasmus

Ik weet niet wie het boek van Budé corrigeert.^7. Ik vond een paar fouten,^8. tenzij ik me vergis:

kolom 1, regel 12: volgens mij moet er κατήγορος staan;

kolom 13, regel 6 van onderen: ik denk dat er βουλῇ moet staan;

kolom 18, regel 16: ϵ᾽κϵίνος klopt niet;

kolom 19, regel 11 van onderen: in plaats van ϵἴκους moet er οἴκους staan.

Wijs Bebel erop, als je wilt.

Aan de voortreffelijke doctor in de rechten Bonifacius Amerbach. Bazel

6. Gertrud Lachner trouwde kort na de dood van Johann Froben met Johann Herwagen. Ook in brief 2236 laat Erasmus zich negatief over Herwagen uit.

7. Zie brief 2223, noot 3.

8. De eerste drie correcties betreffen het accent.