De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 16. Brieven 2204-2356

2211 Aan Thomas More
Freiburg, 5 september 1529

Een hartelijke groet. Hoe langer en heviger het verlangen naar vrede tussen de machtigste monarchen ter wereld ons heeft gekweld, mijn allerbeste vriend Thomas More, hoe harder we nu juichen van vreugde dat dat rampzalige geschil voorbij is,^1. ja, we durven zelfs nog niet echt in ons geluk te geloven. Inderdaad houdt het gerucht aan; allerlei mensen schrijven er in hun brieven uitvoerig over en talloze absoluut betrouwbare zegslieden praten erover. Toch klinkt het ons nog steeds als een sprookje in de oren, wat wel vaker gebeurt als er na iets heel droevigs plotseling een andere situatie ont-

1. Dankzij het vredesverdrag van Kamerijk, zie brief 2205, noot 14.

[p. 41]

staat die voor een zeer gunstige afloop zorgt, zoals in tragedies gebeurt, wanneer zich plotseling een deus ex machina vertoont. De mensen weten ook heel goed dat ze deze vreugde grotendeels te danken hebben aan de onoverwinbare Hendrik viii, koning van Engeland. Met grote wijsheid en evenveel standvastigheid rustte hij niet voordat hij de tweedracht, die ongeneeslijk leek, had omgezet in de door allen vurig gewenste eendracht. Rest iedereen tot de goden te bidden dat dit geschenk dat ze ons hebben gegeven bestendig mag zijn, of, als in de mensenwereld niets bestendig kan zijn, in elk geval lang mag duren. Zo ik daar op enigerlei wijze toe in staat ben, zal ik heel graag de zo vrome en werkelijk christelijke gezindheid van die voortreffelijke vredestichter in enig geschrift vastleggen ten behoeve van het nageslacht.

Ik zou mezelf behoorlijk gelukkig prijzen, mijn beste More, als koning Ferdinand zoveel voorspoed kende als zijn uitzonderlijke vroomheid verdiende. Hij is in mijn ogen beslist voor iedere vorm van deugdzaamheid geschapen. Hij is Erasmus zo welgezind, dat ik geen vriendschappelijker houding zou kunnen wensen. Twee jaar geleden nodigde hij mij uit om naar Wenen te komen, tegen een vergoeding van vierhonderd florijnen, mits ik daar ging wonen.^2. Laatst schreef ik de bisschop van Trente, zijn kanselier,^3. een paar woorden ter aanbeveling van een zekere drinkebroer,^4. die graag bij de bereden garde wilde. De koning gaf hem meteen de gewenste positie, met de woorden: ‘Wat zou ik niet doen voor mijn leermeester Erasmus?’ Ik heb hem nooit aan mij verplicht; wat zou hij niet doen als ik hem een dienst had bewezen, als hij nu al geen enkele gelegenheid voorbij laat gaan om mij te bedanken? Maar de fortuin loopt nog niet in de pas met de uitnemende gaven van deze voortreffelijke vorst.

De vorsten hielden, zoals je weet, onlangs een conferentie in Speyer.^5. Er werd hulp gevraagd tegen de Turken die Hongarije bedreigen. De som geld die werd aangeboden was zo gering dat hij liever voor de goede bedoeling bedankte dan iemand voor die gunst iets verschuldigd te zijn. Iedereen weet wat Maria, zuster van de keizer, en haar echtgenoot Lodewijk is overkomen.^6. Nu zijn de Turken opnieuw Hongarije binnengedrongen en hebben grote delen van het land geplunderd. Maria, aan wie ik De weduwe heb opge-

2. Zie brieven 2005 en 2006.

3. Bernhard von Cles.

4. Felix Rex, zie brief 2130.

5. Zie brief 2209, noot 5.

6. Lodewijk ii van Hongarije was gehuwd met Maria van Oostenrijk. Op 29 augustus 1526 versloegen de Ottomanen onder leiding van Süleyman i het Hongaarse leger (slag bij Mohács). Lodewijk ii kwam om toen hij na de veldslag wilde vluchten.

[p. 42]

dragen,^7. is uit angst naar de stad in Moravië die gewoonlijk Znojmo wordt genoemd uitgeweken, omdat ze zelfs Wenen niet voldoende vertrouwde. De Turken schrikken voor de allengs toenemende macht van de keizer terug en hadden daarom liever Johan^8. als koning van het buurland gehad dan Ferdinand. Misschien zal iemand zeggen dat het hier ook beter zou zijn geweest de helft te krijgen dan alles.^9. Maar ik denk dat het goddelijk plan ergens anders op afkoerst; ik twijfel er niet aan dat de goedheid van de eeuwige God alles een wending zal geven die voor een vreugdevolle afloop zorgt, als wij onze aandacht zullen richten op wat Hem behaagd heeft. Het is niet zozeer dat we niet weten wat dat is, als wel dat we er geen acht op slaan.

De ruzie met de Franse koning werd te laat bijgelegd; had de keizer maar op het juiste moment zijn broer en zuster geholpen!^10. Ik ben bang dat Italië en de omhelzing van de paus hem te lang ophouden.^11. Ik twijfel er niet aan dat hij hem overeenkomstig zijn godsdienstigheid alle eer zal betonen die een zoon verschuldigd is aan zijn vader. Was het evenwel maar zo dat de paus de eer die de mensen hem om Christus betonen, op Christus' rekening zette! Ik twijfel er evenwel niet aan dat onze huidige Clemens dat zal doen. Dat de paus verwikkeld raakt in verdragen tussen vorsten, is volgens mij niet goed voor de paus en evenmin voor de christelijke gemeenschap. Hij is te groot om aan enig verdrag gebonden te zijn, althans naar mijn mening.

Als ik in Bazel was gebleven, hadden de theologen geroepen dat ik goedkeurde wat daar gaande was. Nu beweren sommigen dat ik uit angst ben uitgeweken, terwijl mijn vertrek door iedereen betreurd werd, zelfs door mensen die dogma's aanhangen die ik openlijk en openhartig verfoeide. Ik verliet beslist met tegenzin het nest waar ik zoveel jaar op heb gezeten; ook was mijn gezondheid zodanig dat ze überhaupt geen verandering leek te zullen toelaten. Bovendien was ik me terdege bewust van de kosten waarmee mijn verhuizing gepaard zou gaan. Maar ik wilde liever mijn leven op het spel zetten dan dat het zou lijken alsof ik achter een dergelijke verordening^12. sta. Er was goede hoop dat we naar een gematigde toestand zouden terugkeren, maar twee monniken, de een predikant van de hoofdkerk,^13. de ander predi-

7. De vidua christiana (Bazel, 1529), zie brief 2100.

8. Johan Zápolya, die evenals Ferdinand aanspraak maakte op de Hongaarse troon

9. Adagia 895.

10. Ferdinand en Maria van Oostenrijk.

11. Karel v werd op 24 februari 1530 in Bologna door de paus tot keizer gekroond.

12. Met de publicatie van een verordening op 1 april 1529 werd Bazel tot een reformatorische stad verklaard.

13. Augustinus Marius, predikant van het munster in Bazel.

[p. 43]

kant bij zijn dominicaanse medebroeders,^14. bezorgden ons al die onrust hier. Zij zijn gevlucht, maar anderen krijgen de klappen. Hertog Georg van Saksen voert een even verbitterde strijd tegen Luther als ik tegen Eppendorf. Ik heb hem aangeraden die snoever te negeren, omdat hij iemand aanmoedigde die al meer dan genoeg strijdlust vertoont. Ondertussen triomfeert hij, omdat hij zelfs een zo machtig vorst last bezorgt.^15.

Tot nu toe heeft de reis mijn gezondheid goed gedaan, en wel boven alle verwachting. De zomer hier beviel me uitstekend, maar ik maak me zorgen over de herfst. De stad is half omringd door zeer nabij gelegen bergen, zodat er nauwelijks een dag voorbijgaat zonder bewolking of mist. Het stadsbestuur heeft me een waarlijk vorstelijke woning toegewezen, ooit gebouwd voor keizer Maximiliaan, maar niet afgemaakt en meer geschikt voor de zomer dan voor de winter. Ik zou zo graag willen dat ik nog een keer tijdens mijn leven mijn allerdierbaarste vrienden kon ontmoeten! In elk geval zag ik hen tot mijn grote genoegen op de tekening^16. die Holbein liet zien. Het ga je goed, samen met allen die je het dierbaarst zijn.

Freiburg im Breisgau, 5 september 1529

14. Ambrosius Pelargus. Toen Pelargus deze passage in 1532 na publicatie van de brief onder ogen kreeg, bekoelde de vriendschap tussen hem en Erasmus enige tijd.

15. Voor het conflict dat tussen Georg en Luther gaande was zie brief 2338.

16. Erasmus gebruikt het woord ‘pictura’. Wellicht is de tekening van de familie More door Hans Holbein de Jonge bedoeld die zich nu in het Kunstmuseum in Bazel bevindt.