De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 15. Brieven 2082-2203

2181 Van Ambrosius Pelargus
[Freiburg, juni 1529]

Ambrosius Pelargus groet zijn vriend Erasmus van Rotterdam

Omdat volgens Horatius^1. zelfs Homerus vaak slaapt, heb ik, zeer geleerde Erasmus, geen reden (wat zoveel mensen doen) mij verwonderd af te vragen met welke bedoeling, met welk argument en ten slotte op wiens gezag u Judas Lebbeüs, bijgenaamd Taddeüs, tot zoon van Jacobus hebt gemaakt.^2. Want het is zonneklaar dat u door een menselijke fout, iets dat alle stervelingen eigen is - namelijk een vergissing en onwetendheid -, het bij het verkeerde eind hebt. Maar dikwijls ben ik geneigd mij erover te verbazen dat u, hoewel theologen van het aanvaarde geloof u er zo vaak op hebben geattendeerd, uw vergissing niet toegeeft. In uw antwoord aan Béda^3. voert u een schrijffout als excuus aan en u zegt dat u deze in de laatste editie hebt veranderd. U ontkent dat u ooit hebt gedacht dat die Judas de zoon van Jacobus was. ‘Als,’ zegt u, ‘ik had gedacht dat hij de zoon van Jacobus was, zou ik daar-

1. Ars poetica 359.

2. Judas, zoon van Jacobus komt alleen voor bij Lucas 6:16 en Handelingen 1:13. Matteüs (10:2-4) en Marcus (3:16-19) spreken over Judas Iskariot, maar voegen er een ‘Taddeüs’ (of in enkele versies van Matteüs die Erasmus en Pelargus kenden ‘Lebbeüs, genaamd Taddeüs’) aan toe. Commentatoren vereenzelvigden hem met Judas van Jacobus om de lijst van de apostelen te uniformeren.

3. Responsio ad propositiones a Beda notatas 31, lb ix, 463 e.

[p. 255]

over een opmerking hebben gemaakt; nu zeg ik er geen woord over.’ Wie zal u geloven wanneer u zegt dat wat u op meer dan een plaats hebt geschreven, niet uw mening was? Namelijk in uw uitgave van het Nieuwe Testament,^4. in de Paraphrases en zelfs in de Annotationes, waarvan al een vierde verbeterde en herziene editie is verschenen.^5. Daarom diende u eerder een vergissing dan een schrijffout als verontschuldiging aan te voeren. Maar wanneer u ontkent dat er ergens ‘zoon’ in de Annotationes staat, lijkt het me dat u zich eerder met uw geheugen hebt vergist dan dat u niet oprecht heeft gesproken. Ik smeek u bij onze vriendschap om in deze kwestie eerlijk uw bedoeling kenbaar te maken. Zelf zal ik het op geen enkele manier zover laten komen dat ik accepteer dat die opvatting, hoe onbelangrijk die ten opzichte van de hoofdpunten van het geloof ook moge zijn, zich in uw geest vastzet.

Wanneer u schrijft^6. dat u mij graag gelijk zult geven als ik iets beweer dat beter is, twijfel ik er niet aan dat u dit in al uw eerlijkheid oprecht zegt en het ook zult doen. Want het is beter in wetenschappelijke discussies overwonnen te worden dan te overwinnen. Zelf zal ik ook u graag de overwinning gunnen als u toevallig iets beters hebt aangedragen. Wie anders dan een dwaas en een gezworen vijand van de waarheid zou immers niet voor de waarheid zwichten? Want dit gebeurt zonder dat men zijn reputatie verliest en - wat u zelf elders zegt - niemand ondervindt hiervan nadeel, maar het leidt tot een gemeenschappelijk voordeel voor degene die wint, voor degene die verliest en zelfs voor iedereen.

In het boek Tobit (ik ben begonnen hierover en over een paar andere boeken van het Oude en Nieuwe Testament voor kandidaten in de theologie college te geven) komen veel passages voor die erg droog en vervelend zijn, meer plaatsen die ook enigszins duister zijn, vooral in de uitgave van de Septuagint, zodat ik er bijna spijt heb dat ik aan deze taak ben begonnen. Aan het eind van het boek staat het volgende te lezen:^7. ‘Kind, zie eens wat Aman Achiacharus die hem heeft grootgebracht, heeft aangedaan, hoe hij

4. Bij zijn vertaling van Handelingen 1:13 in de uitgaven van 1516 en 1519 van het Nieuwe Testament vertaalde Erasmus Iakôbou als ‘zoon van Jacobus’, vanaf 1522 als ‘broer van’. Bij Lucas 6:16 hield hij steeds vast aan ‘Judas van Jacobus’.

5. In de editie van 1527, over Matteüs 10:3, p. 44. Tot en met de vierde editie verwijst de annotatie naar Judas als de ‘zoon van Jacobus’; in de vijfde editie (1535) is sprake van ‘broer’. Tot aan de editie van 1534 was ook in alle Paraphrases in Matthaeum sprake van Judas als ‘zoon van Jacobus’.

6. Zie het einde van brief 2170.

7. Tobit 14:10.

[p. 256]

hem uit het licht naar de kopsos^8. heeft gevoerd.’ Ik weet niet zeker hoe ik deze passage moet uiteggen omdat ik de betekenis van het woordje kopsos niet ken. Een of andere vertaler heeft de passage zo vertaald alsof Aman zich tegenover zijn opvoeder Achiacharus heel ondankbaar heeft getoond, omdat hij hem namelijk van het licht naar de duisternis bracht. Maar hierdoor is het niet duidelijk of de vertaler bedoeld heeft dat hij (namelijk Achiacharus) in een donkere kerker is geworpen of van het licht van zijn ogen is beroofd. Ik verzoek u de passage nauwkeurig te bekijken en mij via een dienaar te laten weten welke betekenis voor u het meest aannemelijk is. Het ga u goed.

8. Moderne uitgaven van de Septuagint lezen to skotos (“de duisternis”) in plaats van het onbegrijpelijke kopsos.