De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 15. Brieven 2082-2203

[p. 180]

2149 Aan Ludwig Baer
Bazel, 13 april 1529

Erasmus van Rotterdam groet Ludwig Baer

Je hebt er verstandig aan gedaan door op tijd^1. hier weg te vliegen. Herhaaldelijk ben ik van plan om op gelijk bewegende vleugels mijn nest te verlaten, maar steeds weer doet zich een vertraging voor die mij dwingt mijn vertrek uit te stellen.

Hier is iets gebeurd waarvan jij moet beoordelen of het meer de lach van Democritus dan de tranen van Heraclitus verdient. Een of andere priester^2. is hier aangekomen. Zodra hij het geld dat hij zijn gastheer verschuldigd was, had betaald, zei hij: ‘Het ga u goed en doe boete.’ Daarna verscheen hij in het openbaar en gedroeg zich voor ons als tweede voorloper^3. terwijl hij met heldere en duidelijk hoorbare stem en met een ernstig gezicht riep: ‘Doe boete, doe boete, doe boete; de hand van de Heer bedreigt u.’ Met deze boodschap wandelde hij verscheidene dagen door alle straten van de stad. Toen hij de kathedraal was binnengegaan, begon hij tegen de verdorven levenswijze van de kanunniken te fulmineren. Veel mensen moesten erom lachen, anderen sloegen er geen acht op. Ten slotte is hij, naar men zegt, ook de kerken van de volgelingen van Oecolampadius binnengegaan en tegen hen veel vrijmoediger en heftiger uitgevaren door hen telkens weer ‘zielenmoordenaars’ te noemen. Iemand viel hem in de rede en zei: ‘Ach, u roept ons op boete te doen. Zeg wat wij naar uw mening moeten doen en op welke manier wij God gunstig kunnen stemmen.’ Toen zei hij, als door een godheid geïnspireerd, terwijl hij met de ogen van een Gorgo de vraagsteller aankeek: ‘Farizeeër, waarom stelt u mij op de proef? De Geest heeft mij opgedragen niet iets anders te zeggen.’

Naar verluidt is hij ook in Montbéliard als voorloper opgetreden. Toen hij daar niemand had aangetroffen die graag boete wilde doen, heeft hij zelf, drie maanden lang opgesloten in een kerker, voor iedereen boete gedaan. Toen hij daar was weggestuurd is hij, na volgens de opdracht van het evangelie het stof van zijn voeten te hebben afgeschud,^4. hierheen verhuisd. Omdat hier het woord boete veel minder in de smaak viel, beval men hem gevangen te zetten. Toen men hem naar de gevangenis bracht, riep hij onverminderd:

1. Ludwig Baer had drie maanden eerder Bazel verlaten; zie brief 2089.

2. Waarschijnlijk een rondtrekkende wederdoper.

3. D.w.z. als tweede Johannes de Doper.

4. Matteüs 10:14; Marcus 6:11; Lucas 9:5.

[p. 181]

‘Doe boete.’ Een van de bewakers zei: ‘Als u uw mond niet houdt, schurk, sla ik met mijn vuist op uw gezicht.’ Des te vaker riep hij: ‘Doe boete.’ Over wat zich in de gevangenis heeft afgespeeld bestaat geen duidelijkheid. Wel staat het vast dat hij is weggestuurd, op voorwaarde dat hij niet naar het gebied van deze stad terugkeert.

Vervolgens begaf hij zich, naar ik verneem, naar Luzern, een stad die als geen andere nieuwe sekten vijandig gezind is. Toen hij daar een paar dagen de functie van voorloper had vervuld, volgde hij ook in dit opzicht Johannes de Doper na, dat hij in boeien werd geslagen. Maar hij verschilde van hem omdat Johannes is onthoofd en hij op de brandstapel werd gezet - natuurlijk omdat een wederdoper Johannes de Doper op een verkeerde manier liet herleven.

Hoewel deze sekte meer dan enig andere door de vorsten wordt gehaat, omdat zij naar men zegt anarchie en gemeenschap van goederen verkondigt, hebben de leden toch nergens een kerk, streven zij niet naar macht en verdedigen zij zich zonder enig geweld. Men zegt dat het merendeel van hen zich veel oprechter gedraagt dan andere mensen. Maar wat kan daar waar de zuiverheid van het geloof is aangetast, oprecht zijn? Als de raaf voor ons aan de linkerkant krast^5. raken we opgewonden en denken we dat een of andere grote ramp ons bedreigt; en allemaal hebben we gelachen om de stem van een man. Wat hebben we in vele jaren al niet aan rampen gezien? Verbanningen, onlusten, oorlogen, moorden, pestepidemieën, honger en opstanden. Wie heeft zijn best gedaan om ook maar een haar beter te worden? We zijn ongevoelig geworden voor de gesels van God, we zijn immuun geworden voor zijn geneesmiddelen. Wat blijft er anders over dan een zondvloed, de grootst denkbare ramp? Ik hoop dat deze situatie voor iedereen gunstiger uitvalt dan het voorgevoel dat ik heb.

Ik bereid ijverig mijn vertrek voor, met een groot verlies aan bezittingen maar een groter gevaar voor mijn gezondheid. Maar er is besloten van woonplaats te veranderen; de dobbelsteen moet geworpen worden.^6. Het ga je goed.

Bazel, 13 april 1529

5. Een krassende kraai gold als een slecht voorteken; vgl. Platus, Aulularia 624; Cicero, De divinatione 1, 85 en Vergilius, Eclogae 9, 15.

6. Adagia 332.