De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 14. Brieven 1926-2081

2030 Aan Andrzej Krzycki
Bazel, 26 augustus 1528

Erasmus van Rotterdam groet Andrzej Krzycki, bisschop van Płock

Uw brieven,^1. zeer geëerde bisschop, hebben als bijzonder kenmerk dat zij al mijn verdriet uit mijn hart verdrijven en mij een zekere vrolijkheid bezorgen. De reden daarvoor ligt voor de hand: zij weerspiegelen immers uw bijzonder oprechte en vriendelijke karakter. Astrologen zoeken aan de hemel naar gunstige en ongunstige gesternten, tovenaars schrijven geluk of ongeluk aan goede en kwade geesten toe. Maar ik denk eerder dat het lot van de mens in handen van mensen ligt. Want we zien dat sommige mensen zijn geboren om anderen in het verderf te storten. In dit geval hadden we een astrolabium moeten gebruiken om weg te springen van lieden die onheil stichten, terwijl wij ons met welwillende en vriendelijke mensen verenigen. Omdat zij zo tegen me tekeergaan, terwijl ik hen met mijn inspanningen aanzienlijk heb geholpen en niemand schade heb toegebracht, verbaas ik mij in de eerste plaats over de dwaze brutaliteit van mensen die zich niet schamen hoewel ze al zo vaak een nederlaag hebben geleden. Ze matigen hun intriges niet, ook al zien ze dat ze niets anders bereiken dan dat ze hun eigen slechtheid in combinatie met hun even grote domheid steeds meer laten zien, terwijl die meer dan voldoende aan de wereld bekend is. De schade die ik ondervind is gering. Maar het doet me uit de grond van mijn hart verdriet dat de kerk op dat soort Atlassen steunt en dat zelfs christenen dat soort etterbuilen moeten verdragen en ook van voedsel moeten voorzien. Het zijn in ieder geval strontjes aan de ogen.^2. Ik troost mijzelf met de gedachte dat God mij met deze beproevingen wil reinigen, als toevallig iets van ijdele roem mijn geest is binnengeslopen. Welnu, hij is de Heer. Laat hij doen wat in zijn ogen het beste lijkt,^3. want hij ziet meer dan wij.

1. De brief waarop Erasmus antwoordt, is niet bewaard gebleven.

2. Adagia 1765.

3. 1 Samuel 3:18.

[p. 222]

Ik ben me ervan bewust hoeveel ik u vanwege uw inzet voor mij verschuldigd ben. Aangezien u dat weloverwogen doet, ben ik niet de enige die bij u iets verschuldigd is, maar ook de christelijke godsdienst en de klassieke letteren; om die verder te helpen span ik mij in, hoe gering mijn aandeel ook is. Uw neef Andrzej Zebrzydowski die bij mij in huis woont en bij mij aan tafel eet, is voor mij een vriendelijke en innemende huisgenoot. Ach, kon ik hem maar evenveel voordeel bezorgen als ik zou moeten en zou willen! Maar voor zover mijn gezondheid en veel te drukke werkzaamheden, die al mijn aandacht in beslag nemen, het toelaten onttrek ik me niet aan mijn plicht. Ik wijs hem de weg en ik geef hem de sporen, al rent hij uit zichzelf,^4. en soms oefen ik hem in Latijnse conversatie. Hij spant zich op de renbaan van beide talen volop in, zodat er goede hoop is dat hij bij u zo zal terugkeren als wij tegelijk hopen. Ik ben voor hem een goede stimulator voor de letteren, maar nog veel meer een leraar in de eenvoud, want zo sober en eenvoudig is de levenswijze die hij bij ons krijgt. Hij respecteert mij als een ouder en verdrijft een groot deel van de sleur met zijn vrolijke en prettige omgang. En hij vertelde me waarom het geschenk niet was bezorgd. Maar ik vind dat u mij een kostbaar geschenk hebt gestuurd door mij uw zeer geliefde neef te sturen. Ik hoop dat hij even weinig spijt heeft van zijn reis hierheen als ik geniet van zijn gezelschap!

De ramp in Hongarije^5. doet me verdriet, al schreef Bernhard,^6. bisschop van Trente en grootkanselier van koning Ferdinand, mij onlangs dat de zaken zo succesvol verlopen dat er duidelijk een gunstige goddelijke macht aanwezig is. Maar welk gebied wordt tegenwoordig niet geteisterd door oorlogsgeweld! Met de dag groeit de verbolgenheid van de vorsten. En we erkennen niet dat God op ons vertoornd is. Men zegt dat de paus in Nice verblijft - een kustplaats in Savoye. Ze beweren dat hij tussen de Fransen en de keizer vrede probeert te stichten. Ik hoop dat hij hier in elk geval de hoogste pontifex^7. is, of beter gezegd de grootste en de machtigste. Maar men gehoorzaamde Julius graag toen hij de oorlog verklaarde,^8. en ik vrees dat men aan de roep om vrede van deze paus niet evenveel gevolg geeft als hij inderdaad bezig is met wat men beweert.

De brief^9. die ik aan koning Sigismund had geschreven en die in druk is

4. Vgl. Adagia 147.

5. Het conflict tussen Ferdinand en Johan Zápolyai.

6. Bernhard von Cles; de brief is niet bewaard gebleven.

7. De oorspronkelijke betekenis van pontifex is bruggenbouwer, de latere betekenis is paus.

8. Aan Frankrijk (1511).

9. Brief 1819.

[p. 223]

uitgegeven, leverde mij vanwege één klein woordje aan het hof van Ferdinand behoorlijk wat vijandschap op. Want toen ik Johan^10. noemde, voegde ik ‘koning’ aan zijn naam toe. Ik wist niet dat het in mijn brief stond en totdat ik de oorspronkelijke versie had geraadpleegd, kon ik niet geloven dat het zo was. Ik merk nu dat sommigen zich aan mij ergeren, omdat ik overal deze oorlog vervloek en tot vrede aanspoor. Dat we in zo'n grote ellende zelfs niet meer mogen klagen, ontbrak natuurlijk nog aan de rampen die ons overkomen.

Dan kom ik nu aan bij uw Geta wie nog weer een geschenk afhandig wordt gemaakt.^11. Ik vrees dat als de storm van deze gebeurtenissen gaat liggen, de zogenaamde annaten worden verdubbeld. Ze benadrukken dat ze voor drie jaar waren afgesproken, terwijl het een zware last is voor de kerken en zelfs een ramp voor degene voor wie^12. de annaten worden geregeld. Want hij zou vredelievender en meer op gepaste wijze optreden, als hij geen middelen had om zijn lijfwachten en gewapende troepen te betalen. Maar zolang bijna elke bisschop zijn eigen zaken regelt, wordt met het algemeen nut weinig rekening gehouden. De stortvloed van menselijke besognes voert echter veel van dit soort dingen met zich mee, die men eenvoudiger kan afkeuren dan verbeteren.

De koning zal ik schrijven, al is het maar weinig. Zoals u hem met uw woorden tot deze vrijgevigheid heeft aangezet, zult u vast wel bereid zijn hem uit mijn naam te bedanken, mocht mijn brief niet met de grootte van het geschenk of met mijn gevoelens overeenstemmen. Moge de Heer uwe hoogheid ongedeerd bewaren, zeer geëerde bisschop.

Bazel, 26 augustus 1528

10. Johan Zápolyai.

11. Vgl. Terentius, Phormio 46-47. Waarschijnlijk vergeleek Krzycki zichzelf met de arme slaaf Geta die voor de familie waarvoor hij werkte geschenken blijft kopen. Voor zijn overplaatsing als bisschop van Przemyśl naar Płock zou hij opnieuw annaten (de inkomsten van het eerste jaar uit een geestelijk ambt) moeten betalen.

12. De paus.