De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 14. Brieven 1926-2081

[p. 218]

2029 Aan Christoph von Stadion
Bazel, 26 augustus 1528

Erasmus van Rotterdam groet Christoph von Stadion, bisschop van Augsburg

Omdat ik het niet ten overstaan van u kan doen, heb ik uw heilige rechterhand gekust in de brief^1. die u met uw eigen vingers hebt geschreven, zeer geëerde bisschop. Maar met veel meer achting kuste ik het devote, oprechte en vriendelijk karakter dat uw brief uitstraalt, hoe kort die ook is. Een gesprek echter met Augustinus Marius heeft dit nog uitvoeriger, als was het op een schilderij afgebeeld, voor de ogen van mijn geest zichtbaar gemaakt. Ik ben zeer verheugd dat uwe hoogwaardigheid deze man kent en dat hij u is bevallen. Want alle goede mensen zijn vanwege zijn christelijke geleerdheid en de bijzondere hoffelijkheid en oprechtheid van zijn handelwijze zeer op hem gesteld. Maar hij wordt met geen sterker bewijs voor zijn vroomheid aanbevolen dan dat juist de slechtste mensen hem het meest haten. Hij overtuigde mij zonder veel moeite van de vaderlijke gevoelens en de innige genegenheid die u, eerwaarde heer, voor mij voelt, en ik aanvaardde die woorden met bijzonder grote blijdschap. Maar een mengsel van verdriet en schaamte beperkte in grote mate deze vreugde, wanneer ik namelijk uw hoge dunk van mij en uw sympathie met mijn verdiensten vergelijk. En toch word ik hoe dan ook in mijn kleinmoedigheid door het oordeel van zo'n eerlijke en geleerde bisschop getroost, wanneer ik mijzelf als volgt vlei: ‘Iemand met zo'n scherpe blik slaat beslist geen wartaal uit, zo'n integere man bedriegt me niet.’

Deze onrust in de kerk kwelt mijn geest meer dan men zich kan voorstellen, niet omdat mijn geweten mij hier beschuldigt, maar omdat de algemene ramp voor de christelijke godsdienst mij verdriet doet. Want zelf kwam ik als eerste van iedereen en bijna als enige tegen het voortwoekerende kwaad in verzet en zag ik de waarheid beter dan ik zou willen: namelijk dat deze vertoning die overal met zoveel applaus begon, deze afloop zou hebben. We zien kortom dat wat meestal bij gevaarlijke ziektes gebeurt, hier ten dele door de onwetendheid van de doktoren en ten dele door onhandelbaarheid van patiënten heeft plaatsgevonden: namelijk dat de kwaal tot nu toe zo ernstig is geworden, dat hij bijna niet meer te genezen is. En intussen strijden de vorsten van de wereld eindeloos met elkaar en geven ze gevolg aan hun verlangens. Ook de monniken komen over het algemeen voor hun eigen belang op en niet voor dat van Jezus Christus. Ze verlangen niet dat Christus in de harten van de mensen heerst, maar dat ze hun eigen heerschappij verdedigen. Ze plaatsen daarbij hun hoop op een overwinning vooral in opruiend geschreeuw bij het volk en in brutale kwaadsprekerij, waarin sommigen van hen in elk geval bijzonder uitmunten. Uit haat tegen Luther veroorde-

1. De brief is niet bewaard gebleven.

[p. 219]

len sommige theologen ook dingen die met een vrome bedoeling zijn gezegd en die niet door ons zijn bedacht, maar door de apostelen en Christus zijn verkondigd. Door hun dwaze schaamteloosheid blijven veel mensen daarom vastzitten aan een partij die ze anders al hadden verlaten en sluiten velen zich bij hen aan die dat anders niet zouden doen. Maar welke steen hebben ze niet verzet^2. en verzetten zij vandaag om mij uiteindelijk, vermoeid als ik ben door het onrecht, in het kamp van Luthers volgelingen te duwen? De feiten zelf laten duidelijk zien dat God ons deze storm vanuit de hemel heeft gestuurd omdat hij door onze misdaden is beledigd, zoals hij vroeger de Egyptenaren kikkers, sprinkhanen, vliegen en andere plagen zond. Desondanks erkent niemand zijn fouten en roept niemand de barmhartigheid van de Heer aan, maar vleit iedereen zichzelf en geeft een ander de schuld. Als men naar menselijke oorzaken zoekt, is niets gemakkelijker dan degenen aan te wijzen die dit kwaad hebben veroorzaakt en die het hebben verergerd.

Nu hoor ik dat velen ervan overtuigd zijn dat deze hele storm in de kerk uit mijn geschriften is voortgekomen. De belangrijkste aanstichter van dit meest valse gerucht was Girolamo Aleandro, een man - om maar niets anders te zeggen - die niet overdreven waarheidslievend is. Alberto Pio, prins van Carpi, lijkt dezelfde opvatting te huldigen; hij is eerder zeer bevriend met Aleandro dan dat hij dezelfde mening heeft. Maar ondertussen is er geen lutheraan of geen anti-lutheraan tevoorschijn gekomen, die in mijn boeken ook maar één afgekeurde leerstelling duidelijk kon aantonen, hoewel er zoveel drommen mensen zijn verschenen die zich met grootste ijver hierop toelegden. Ze komen slechts aanzetten met verwantschappen, overeenkomsten, schandalen, vermoedens en soms met schitterende leugens. Vaak gebeurt het dat wat ze bekritiseren niet eens hebben gelezen, of als ze het al hebben gelezen, het niet begrijpen. Alsof iets in elk opzicht zo behoedzaam kan zijn geschreven dat het met deze methodes niet kan worden gebruikt om iemand te belasteren, indien degene die commentaar levert niet onpartijdig is. En alsof het eerlijk is mij tot ketter te verklaren, omdat ze zelf geen Grieks of Latijn hebben geleerd.

Dat hetgeen ik zeg niet ongegrond is, heeft u met uw wijsheid uit mijn verweerschriften kunnen afleiden. Maar om u een reden tot lachen te geven zal ik iets toevoegen dat onlangs in Spanje is gebeurd. Een arts uit Madrid, Juarez genaamd,^3. zeer bedreven in beide talen, is een bewonderaar van mij. Dominicaner monniken hadden in het geheim iemand uit hun kudde naar hem toegestuurd om hem van het lezen van mijn boeken af te schrikken.

2. Adagia 330.

3. De arts is niet geïdentificeerd; hetzelfde verhaal wordt ook in brief 2045, p. 263 verteld.

[p. 220]

Toen hem dat helemaal niet lukte, verkondigde hij ten slotte dat mijn boeken het niet verdienden door vrome mensen te worden gelezen, omdat ze de leiders van de kerk met de meest smerige beschimpingen besmeurden. Om dit te bewijzen beval hij het boek De matrimonio christiano tevoorschijn te halen, waarin ik volgens hem bisschoppen homoseksuelen noemde en hen berispte omdat ze er vier of vijf maîtresses hadden.^4. Het boek werd erbij gehaald, hij liet de volgende passage zien: ‘Als iemand zo onverstandig geweest is in plaats van met een maagd met een vrouw te trouwen die geen maagd meer is, zegt men dat hij zijn lichaam met haar heeft gedeeld. Maar wie met zoveel hoeren omgang heeft gehad, heeft zijn lichaam niet met hen gedeeld en als hij wil, ontvangt hij als purus putus ‘(“een zuiver en rein iemand”) en zoals de Grieken zeggen, teleios vier of vijf bisschopszetels.’ Eerst stond de dokter versteld, maar spoedig begon hij om de domheid van de man te lachen. De wetten van de ouden noemden wat heel zuiver was purum putum, want putum klinkt als purgatum, gezuiverd. Vandaar zeggen we putare vitem (‘een wijnstok snoeien’) en noemen we het tuinafval putamina. Maar Spanjaarden noemen net als Italianen een jongen met een onzedelijke onderdanigheid een putus. Verder wilde ik, omdat episcopatus geen Grieks of Latijns woord is, liever episcopas zeggen, wat Paulus gebruikt bij ‘Wie een opzienersambt verlangt,’ etc., namelijk episkopè.^5. Maar die man dacht dat episcopus en episcopa worden bedoeld, zoals we dominus en domina zeggen. Kan het dwazer? En toch kijken de dominicanen tegen hem op als tegen een geleerd man. En van hetzelfde slag zijn bijna alle mensen die in het openbaar en privé tegen de naam van Erasmus tekeergaan, en dat zo vasthoudend, dat de keizer en de aartsbisschoppen van Toledo en Sevilla,^6. die eerlijk als ze zijn mij steunen, hen niet konden intomen. De schade die ik ondervind is gering. Ik zou ik willen dat al mijn geschriften werden vernietigd, als ik wist dat zij tot goddeloosheid aanleiding geven. Het doet me verdriet dat het huis van God op dit soort monsters rust alsof het Atlassen zijn.

Uit wat u mij in uw goedheid aanbiedt, maak ik op dat u een bijzonder hartelijke genegenheid voor mij voelt en ik verlang vurig hiervandaan naar elders te vliegen, maar mijn sterk verzwakte gezondheid weerhoudt me daarvan. De keizer nodigt me uit naar Spanje, Ferdinand naar Wenen, Margaretha naar Brabant, de Engelse koning naar Engeland, Sigismund naar Polen, Frans naar Frankrijk, en ze bieden me een heel ruim salaris. Konden ze, zoals ze dit kunnen geven, mij ook maar mijn jeugd en een blakende gezondheid bezorgen!

4. Institutio christiani matrimonii, asd v, 6, p. 139.

5. 1 Timoteüs 3:1.

6. Alonso de Fonseca en Alonso Manrique de Lara.

[p. 221]

Zeer druk bezet als ik ben, heb ik dit voor de vuist weg geschreven. Ik hoop dat u het zult lezen, om juist uit deze woorden op te maken, dat ik wat Augustinus Marius mij over uw buitengewone hoffelijkheid vertelde, van ganser harte geloof. Moge de Heer Jezus uwe hoogwaardigheid ongedeerd bewaren.

Bazel, 26 augustus 1528