De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 14. Brieven 1926-2081

[p. 153]

1994a Van Conradus Goclenius
Leuven, 10 mei [1528]

Hartelijk gegroet. Ik heb al lange tijd de grote wens je op de hoogte te stellen van het gezwets van een onbeduidende monnik van de Franciscaner orde om je er daardoor daadwerkelijk van te overtuigen, wat ik je in talrijke brieven heb geschreven, dat er niets verachtelijker, niets kinderachtiger, niets verder afstaat van het gezond verstand dan deze jongeman.^1. Maar hoewel ik gespitst was op iedere gelegenheid, boekte ik tot nu toe geen enkel succes, behalve dat Gerard Morinck enige hoop gaf dat ik het boekje te pakken zou krijgen,^2. omdat hij vermoedt door wie die onzin werd gekopieerd. En toen het beslissende ogenblik van de zaak al bijna bereikt was, werd hij plotseling naar zijn vaderland weggeroepen voor zeer belangrijke zaken. Maar hij beloofde mij nadrukkelijk zijn hulp na zijn terugkeer, en ik meen dat hij jou per brief hetzelfde heeft beloofd.^3. En ik twijfel er niet aan dat hij zijn belofte zal houden, mits hij begrijpt dat hij jou met deze dienst een plezier doet en gelooft dat hij hiervan geen nadeel bij zijn landgenoten, die hij meer vreest dan liefheeft, zal ondervinden. Over het eerste moet jij je mening geven; de verantwoording voor het andere punt heb ik geheel op mij genomen. Ik heb je een brief van dezelfde Morinck aan een willekeurig persoon gestuurd; waaruit je kunt opmaken, alsof het zijn legitimatiebewijs is, hoe nauw zijn band is met deze wetenschap die enkel door jouw toedoen weer is opgeleefd.

Ik heb een grappige brief bijgevoegd met een bijlage van een monnik uit Lille die door mijn pupil Jocab,^4. een zeer goed opgeleide jongeman met een grote scherpzinnigheid, voor de grap was gevraagd of het toegestaan was jouw Enchiridion voor te lezen aan de kinderen die hij moest onderwijzen. En hij deed dit met geen andere bedoeling dan dat die grappenmaker, die voortdurend vanaf het podium luid tegen de naam Erasmus tekeer aan het gaan was, zich door zijn eigen bewijs zou verraden en van zijn voetstuk zou vallen. Niet weinigen van ons hier hebben zijn antwoord met het grootste genoegen gelezen.

Ik had geen enkele tijd om de Adagia te herlezen,^5. omdat ik, om naar mijn

1. Frans Titelmans. Goclenius' brieven over hem aan Erasmus zijn niet bewaard gebleven.

2. Zie brief 1994, noot 15.

3. In brief 1994.

4. Het is niet bekend wie dit is.

5. Erasmus was materiaal aan het verzamelen voor de vermeerderde editie van september 1528.

[p. 154]

vermogen nuttiger voor de wetenschap te zijn, mijn colleges verdubbeld heb, en het is voor mij niet mogelijk zonder schande van het toneel te stappen, behalve na afloop van het schouwspel, aangezien ik erop ben gestapt.

Ik moet er genoegen mee nemen dat Hieronymus Froben de boeken van De officiis niet uitgeeft,^6. hoewel ik anders had gehoopt. Ik heb college gegeven over enige minder inspannende dingen, in afwachting van wat hij mij na de beurs van Frankfurt zou antwoorden, aangezien jij mij hebt geschreven dat hij niet aan de klus zou beginnen alvorens het te bespreken met de handelaren in Frankfurt. Maar omdat hij mij zijn beslissing met betrekking tot zo'n grote kans niet heeft laten weten, leg ik het althans zo uit dat hetzij de zaak hem niet ter harte gaat, hetzij hij geen overeenstemming heeft bereikt met zijn gilde. Dus, omdat het mij niet geoorloofd was niet te werken, vooral met zo'n lang en onzeker vooruitzicht, dwongen de omstandigheden zelf mij ertoe een ander plan op te vatten, en bewogen zij me tot colleges over Titus Livius, waarvan door een gelukkig toeval exemplaren aanwezig waren. Maar als Froben toch anders heeft besloten, zal ik mijn plicht als vriend niet veronachtzamen. Ofschoon hij mij hiermee een tamelijk groot plezier had zullen doen, en ook nog, naar ik meen, tot zijn eigen voordeel, neem ik het hem toch minder kwalijk, als hij in een, zoals hij het zelf ziet, hachelijke onderneming liever op Quintus Fabius dan op Minucius heeft willen lijken.^7. Jouw conjectuur medium Ianum in het tweede boek van De officiis beschouw ik als een orakelspreuk van geleerdheid zelve en zelfs van de muzen, en ik twijfel er niet aan dat Cicero zelf, als hij weer tot leven zou komen, alleen die lezing als de oorspronkelijke zou erkennen.^8.

Frans van der Dilft heeft geen halt gehouden toen hij op de terugtocht hierlangs reisde. Daarom was het voor mij tot nu toe niet mogelijk iets van hem te vernemen. Ik hoop dat hij tijdens die odyssee zoveel wijsheid heeft opgedaan dat hij de moeite en de kosten niet zal betreuren.

6. Er is een Froben-editie van Cicero's De officiis uit 1528 verzorgd door Erasmus en Goclenius, maar die verscheen blijkbaar pas later dat jaar.

7. Quintus Fabius Maximus Verrucosus was een Romeinse generaal met de bijnaam ‘De Twijfelaar,’ omdat hij tijdens de Tweede Punische Oorlog een uitputtingstactiek voorstond. Zijn rivaal Marcus Minucius Rufus lanceerde een overhaaste en ondoordachte aanval op Hannibal, waarna hij door Fabius gered moest worden.

8. Deze lezing in De officiis 2, 87, ‘ad Ianum medium’ (‘bij de centrale zuilengalerij van Janus’) in plaats van ‘ad januae medium’ (‘bij het midden van de deur’), is later bevestigd door de ontdekking van manuscripten die Erasmus en zijn tijdgenoten onbekend waren.

[p. 155]

Wat betreft het climacterische jaar,^9. als het iemand anders verontrust had, had ik me verbaasd over zijn domheid, om niet te zeggen zijn goddeloosheid. Maar als jij bent zoals ik altijd met instemming van alle weldenkende mensen gedacht heb, heeft het lot geenszins de kracht om de onsterfelijkheid van de naam Erasmus in de weg te staan. Jouw verdienste voor het gehele geslacht der mensen is zodanig dat je in de voortdurende herinnering van de levenden zult blijven leven. En ik zie niet met welk doel jij dat schrijft,^10. tenzij je misschien de spot wilde drijven met magie en bijgeloof.

Edward Lee is in Spanje voortreffelijk ontvangen door de keizerlijke regering, waarover je al lezende zelf kunt oordelen.^11. Want Quirinus^12. brengt jou het boekje.^13. Cornelis de Schepper is teruggekeerd uit Spanje, door de keizer begiftigd met de rang van ridder en een geldbedrag. Hij bekleedt hier een diplomatieke post en is de letterenstudies welgezind als geen ander, die hij moedig verdedigt aan het hof tegen zwartmakerij. Toen ik hem zojuist bezocht, spoorde hij mij aan het hem te laten weten als er van hieruit eens een koerier naar jou zou afreizen, want hij wil jou schrijven. Maar bij terugkeer van Quirinus was hij in een afgelegen deel van Vlaanderen. Daarom kon ik hem niet ter wille zijn. Mijn toestand is nog ongeveer hetzelfde. Ik ben nog altijd verwikkeld in een proces te Antwerpen, met veel tijdverlies, want ik moet herhaaldelijk voor de rechter verschijnen. Maar ik geloof dat het goed zal aflopen.^14.

Mijn situatie begint mij enigszins tegen te staan, en het spijt me bijna een beetje dat ik de laatste jaren zoveel kansen die zich allemaal ongevraagd hebben aangediend heb afgeslagen. Het College^15. onderhoudt mij niet en kan dat ook niet, en ik kan geen enkel ander inkomen verwachten dan dagelijks

9. Een climacterisch jaar is elk zevende jaar in iemands leven, waarin volgens astrologen iets cruciaals zou gebeuren. Erasmus zou dat jaar 63 worden.

10. Misschien in de brief waarop dit een antwoord is.

11. Goclenius' opmerking is ironisch bedoeld. Lee was ambassadeur voor Hendrik viii aan het hof van Karel v in Spanje. In januari 1528 had hij voor opschudding gezorgd met een onbeholpen formulering die suggereerde dat de Franse koning betrouwbaarder was dan de keizer.

12. Talesius.

13. Vermoedelijk Exhibita quaedam per Eduardum Leum, oratorem Anglicum in consilio Caesareo ante belli indictionem. Responsio cordatissima nomine Caesareae Maiestatis ad eadem (Antwerpen, 1528).

14. Goclenius was in april 1525 benoemd als kanunnik van het Onze-Lieve-Vrouwekappittel. Een rivaal vocht deze benoeming aan.

15. Het Collegium Trilingue, waar Goclenius Latijn doceerde.

[p. 156]

voedsel. De lasten die ik of ik nu wil of niet moet dragen zijn zodanig dat ik, hoewel ik bovenop mijn salaris dat wegens het College wordt uitbetaald ongeveer vijfentwintig pond Vlaams uit het priesterschap ontvang, het toch nauwelijks kan opbrengen. En voor Rutgerus^16. was er geen andere reden om een familie te stichten dan dat hij zo gemakkelijker thuis leeft dan gratis bij ons tussen zo'n grote groep bezoekers, die we vanwege de reputatie van het College niet kunnen ontvluchten, tenzij we het College ontvluchten. Er is mij weer enige hoop gegeven met betrekking tot het hof, waarover ik jou om raad zal vragen, wanneer ik meer details weet.

Het drama van Franz Birckmann ligt nu op ieders lippen.^17. Ik zou voor jou beslist hebben gewenst dat dat tot een einde was gekomen. Bij mensen die jouw eerlijkheid en vrijgevigheid niet kennen - ik vul daarbij aan: bij jouw vijanden - wekt dit ik weet niet wat voor argwaan op. Hij verdedigt zich namelijk niet minder krachtig en welbespraakt dan hij door jou voortdurend wordt beschuldigd. Met Franz heb of had ik niets te maken behalve door jou. En ik zal ervoor oppassen dat dit in de toekomst het geval is, en ik bepleit zijn zaak niet, noch verlangt hij dat ik hem verdedig. Ik betreur het dat jouw vijanden gelegenheid tot laster wordt gegeven, namelijk dat ze bovenmatig luid verkondigen dat jij wegens een beetje schade je tanden laat zien en openlijk eist, voor zover het aan jou ligt, dat de man wordt opgehangen. Ik meende dat het gezien mijn respect voor jou van belang was om het je te melden, om te voorkomen dat jouw gezag, dat je door zoveel verdiensten hebt verworven, in deze streek bij hen die jouw zeer gegronde motieven niet begrijpen of er zelfs niet van horen, ook maar enigszins wordt ondermijnd. Vaarwel voortreffelijke held van het geloof en de literatuur.

Leuven, 10 mei

Jouw zeer toegewijde Conradus Goclenius

Aan het buitengewone sieraad van de wereld Erasmus van Rotterdam. Te Bazel

16. Rutgerus Rescius.

17. Zie brief 1931.