De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 14. Brieven 1926-2081

1994 Van Gerard Morinck
Leuven, 8 mei 1528

Gerard Morinck groet Erasmus van Rotterdam

Onze vriend Van Heemstede heeft mij onlangs, verreweg geleerdste heer, uw brief aan hem^1. laten lezen, met name omdat het meeste mij betreft. Hierin zegt u te hebben gehoord dat ik met de grootste zorg een leven van Augustinus heb geschreven: verder dat als ik dit zou willen opsturen, het misschien kan worden toegevoegd aan uw delen Augustinus,^2. om de reden dat u niet van plan bent uw geleerdheid aan deze taak te wijden; dat het ten slotte een voortreffelijk monument voor mij in zo'n schitterend werk zal zijn. In elk geval, zeer vriendelijke heer, betuig ik u de groots mogelijke dank voor zulke grote vriendelijkheid jegens iemand die het nog niet verdiende, aangezien u uit uzelf aanbiedt wat niet weinigen zelfs voor de hoogste prijs zouden willen kopen, namelijk niet zonder lof over de lippen van de mensen te gaan. Er is absoluut geen enkele tegenprestatie waarmee ik deze gezindheid jegens mij kan beantwoorden, maar ik zal me er nooit aan schuldig maken dat ik ondankbaar ben.

Verder waren er, om u in een paar woorden de achtergrond van dit verhaal te geven, bij de Bethlehemieten in Leuven^3. vrome mannen, kan ik u ver-

1. Niet overgeleverd.

2. De editie van het verzameld werk van Augustinus die in 1529 zou verschijnen.

3. Een huis van augustijner kanunniken in Herent ten noorden van Leuven.

[p. 150]

tellen, diepgelovige ingewijden in de letterenstudies door wie ik vorige zomer om die reden dringend ben aangespoord. Ze betrachtten geen enkele matigheid in hun aansporingen of zelfbeheersing, net zolang totdat ze me er eindelijk toe hadden gebracht dat ik mij aan het schrijven zette. Wat hen bewoog was dat er vele overleveringen over Augustinus van twijfelachtige geloofwaardigheid bleken te zijn: ze verlangden iets volstrekt betrouwbaars ontleend aan de geschriften van Augustinus zelf, en wel in een eigentijdse stijl; om te voorkomen dat, terwijl de levens van anderen zo beeldend worden geschilderd, dat van hem, die tot de grootsten wordt gerekend, niet volledig wordt verwaarloosd. En ik had al een aantal pagina's voltooid, ofschoon in haast geschreven, toen bekend werd dat uw geleerdheid met de grootste zorg en inzicht en met nauwkeurige afweging de werken van Augustinus aan het herstellen was, zodat er hoop was dat ze kort daarop met de grootste bijval van iedereen zouden verschijnen. Zodra ik daar achter kwam, ben ik meteen opgehouden met het begonnen werk, omdat ik geenszins betwijfelde dat u, die met zo'n grote lofrede aan het begin van het werk Hieronymus had geprezen, ook Augustinus met een niet minder grote zou prijzen;^4. omdat hij zich niet minder verdienstelijk heeft gemaakt tegenover de christelijke zaak, en met niet minder toewijding de gewijde studie heeft bevorderd. En daar komt het gerucht vandaan dat aan u is overgebracht. Verder, wanneer ik serieuzer nadenk over mijn krachten, zie ik dat ik duidelijk niet opgewassen ben tegen de opdracht, en dat die eigenlijk een specialist vereist die de werken van Augustinus grondig gelezen heeft, wat ik niet heb gedaan. Ik heb weliswaar sommige gelezen, maar niet zoveel dat ik op basis hiervan Augustinus voor het voetlicht zou durven brengen.^5. Maar ik weet ook dat ik er haast mee moet maken en de zaak geen uitstel duldt, omdat ze zeggen dat alles tijdens de aankomende jaarmarkt zal verschijnen.

Daarom, zeer geleerde heer, zult u er beter aan doen dit vrome werk niet te weigeren, vooral omdat u het zowel met groot succes als zeer snel voor elkaar zou kunnen krijgen. Want, naar ik meen, hebt u tijd en zonder twijfel een snelle pen zoals geen ander in deze tijd, en ten slotte is uw kennis van het onderwerp zeer nauwkeurig. Als u dit niet zult doen, zult u in elk geval velen in hun verwachting teleurstellen die denken dat u hierin iets dergelijks zult verschaffen als u in uw Hieronymus-editie hebt gedaan, met name omdat deze twee door iedereen erkend worden als de grootste geleerden die de kerk heeft. Het zou toch zeker gepast zijn dat mensen die even grote ver-

4. De editie van 1529 bevat alleen een levensbeschrijving van Augustinus van de hand van Augustinus' leerling Possidius.

5. Morinck voltooide zijn eigen biografie van Augustinus in 1531-1532, die in augustus 1533 werd gepubliceerd.

[p. 151]

diensten voor de kerk hebben, met gelijke inspanning^6. worden geroemd. Maar ook zult u de verdenking op u laden (als u mij toestaat dit gezegd te hebben) dat u Augustinus niet echt gunstig gezind bent, omdat iedereen stilzwijgend zal denken dat het geen toeval is dat u het nalaat hem te eren terwijl u Hieronymus wel met zo'n grote lofprijzing hebt geëerd. Maar als smeekbeden u kunnen vermurwen, dan zouden alle geleerden er stevig op aandringen dat u niet door uw oordeel te verzwijgen een verkeerd beeld lijkt te geven van degene die door bijna de hele wereld met algemene instemming als de grootste wordt beschouwd. Ga dus bij uzelf te rade, verzoek ik u dringend, en stel de geleerden in deze hoop niet teleur. Dit zal die zo grote geleerdheid van u waardig zijn; het zal Augustinus waardig zijn, die, een zeer groot man als hij is, ook door een zeer groot man moet worden beschreven, om te voorkomen dat het prestige van zo'n belangrijk onderwerp door mensen zoals ik eerder wordt verminderd dan vermeerderd. Doe, vraag ik, wat u het meest bij uw positie vindt passen.

Ik heb uw boek getiteld De servo arbitrio^7. van begin tot eind^8. gelezen, met zulke grote zorgvuldigheid als binnen mijn mogelijkheden lag. Maar ik weet niet wat volmaakter zou zijn of in welk opzicht zelfs Momus iets zou missen.^9. U stelt het onderwerp, met treffende vergelijkingen, zo evident voor ogen, dat het zelfs voor blinden helder is.^10. Verder is alles zo geleerd dat ik helemaal niet weet of iemand het in deze tijd meer tot op het bot (zoals ze zeggen)^11. heeft uitgezocht. Er is kortom bijna geen werk van u, zoals de algemene opvatting is, waarin u bedachtzamer spreekt, passend bij de zeden van onze tijd, of dat minder ruimte laat voor ongefundeerde kritiek: zodanig dat het ook door uw vijanden hierom nadrukkelijk wordt goedgekeurd. Ga door, zeer geleerde heer, op dezelfde manier bijstand te verlenen in deze bedroevende omstandigheden. De mensen zullen zich u voor eeuwig herinneren, God zal u ook een beloning geven die past bij zoveel verdiensten.

Voor zover ik het begrijp, heeft u aan de minderbroeder Frans geschreven,^12. blijkbaar om ervoor te zorgen dat hij het nalaat uw naam vol haat in openbare lezingen te beschimpen. Ik zou openlijker iets over deze zaak schrijven, ware het niet dat ik naar eer en geweten niet voldoende tijd heb; ik

6. Adagia 508.

7. Morinck bedoelt De libero arbitrio (Over de vrije wil). De servo arbitrio (Over de gebonden wil) was Luthers antwoord op het boek van Erasmus.

8. Adagia 137.

9. Vgl. Adagia 474.

10. Adagia 793.

11. Vgl. Adagia 1313.

12. Brief 1823 aan Frans Titelmans.

[p. 152]

zal het daarom uitstellen tot de eerstvolgende gelegenheid. U zult vernemen dat de jongeman, die nog maar nauwelijks wat baardgroei heeft, niet alleen mondeling maar ook met heuse boekwerken met u de strijd aanbindt, hoewel hij zijn gedachten verhult en voor zich houdt alsof hij een godsdienstige handeling verricht bij de mysteriën van Ceres in Eleusis,^13. natuurlijk om grote schaamte te voorkomen, als zijn onbezonnen moed ten slotte de pees breekt.^14. Ik heb van het werk zelf geproefd,^15. dat ik nauwkeuriger zou zijn gaan lezen als het mogelijk was geweest een exemplaar ervan voor langere tijd achterover te drukken. Maar er is geen reden voor uwe eerbiedwaardigheid zich zorgen te maken. Alles is zodanig als van zo iemand had kunnen worden verwacht, dat wil zeggen belachelijk en passend bij een kind; onwaardig kortom in vergelijking met de dingen waar uwe hoogheid zich over buigt, tenzij u misschien zou menen dat de universiteit zelf moet worden aangevallen. Ik zal u er bij de eerste gelegenheid enkele voorbeelden van geven. Maar ondertussen moet u me beloven dat u doet alsof u van niets weet. Ik wil namelijk niet dat als gevolg daarvan iets hatelijks over mij wordt verspreid, als daar tenminste voor gezorgd kan worden.

Onze vriend Goclenius heeft een brief van mij naar u gestuurd,^16. maar ik weet niet waarom. Ik vraag u hem meteen te verscheuren zodra u hem gelezen hebt. Verscheur tegelijk ook deze hier om te voorkomen dat hij na weggooien toevallig iemand in handen valt. Hiermee zeg ik vaarwel, verreweg geleerdste en ook vriendelijkste man van allen. Moge de almachtige God u lang gezond, sterk en ongedeerd behouden, en ervoor zorgen dat uw inspanningen het algemeen nut ten goede komen.

Leuven, 8 mei 1528

Waarlijk de uwe, Gerard Morinck

Aan de meest volleerde theoloog Erasmus van Rotterdam in Bazel

Te Bazel

13. Inwijdelingen in de mysteriën van Eleusis, gewijd aan Demeter (Ceres in het Latijn), legden een eed af dat ze niets van wat ze meemaakten zouden onthullen.

14. Adagia 1536.

15. Mogelijk een kopie van het manuscript van Collationes quinque super epistolam ad Romanos beati Pauli Apostoli (Antwerpen, 1529), waarin Titelmans tegenover Lorenzo Valla, Lefèvre d'Étaples en Erasmus het gezag van de Vulgaat verdedigt.

16. Niet overgeleverd.