De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 14. Brieven 1926-2081

1987 Aan Clemens VII
Bazel, 3 april 1528

Erasmus van Rotterdam aan Clemens VII

Uit een streven naar beknoptheid sla ik het betreuren van de ramp van Rome, die voor elke gelovige zeer bitter was, over,^1. zeer gelukzalige vader. Ik vermoed niet alleen, maar weet zelfs bijna zeker - deels uit uitspraken van uwe heiligheid die enkele woordvoerders hebben herhaald, deels uit twee pamfletten, waarvan prins Alberto van Carpi mij er een stuurde^2. en de ander dat onder uw dienaren rondging, weliswaar zonder titel, maar door de stijl onmiskenbaar terug te voeren is op Girolamo Aleandro, de aartsbisschop van Brindisi^3. - dat enkelen hebben geprobeerd Erasmus bij uwe heiligheid ervan te beschuldigen dat ik zogenaamd heimelijk met de Lutherse zaak sympathiseer of in elk geval kansen heb geboden.

Om op die eerste beschuldiging antwoord te geven, over mijn betrekkingen met Luther: ik denk dat de dingen die hij met zoveel bitterheid tegen mij en vijandiger dan tegen anderen schreef, dit voldoende weerleggen. Verder zijn er mijn twee delen Hyperaspistes, waarin ik hem zo antwoord dat niemand een geheime verstandhouding kan vermoeden, omdat het één groot gladiatorengevecht is. Hier koesteren de mensen deze verdenking veel minder. Want zij weten uit ervaring hoe diep alle mensen die op de hand zijn van deze en gene partijen mij haten en hoeveel moeilijkheden ik van hun intriges ondervind. Nu zou ik wensen dat mijn geweten voor uwe heiligheid even duidelijk is als ik erop vertrouw dat ik het aan Christus zal bewijzen. Ik zou slechts wensen dat deze overwinning Christus, het geloof en de christenheid ten deel valt, niet aan de persoonlijke ambities van dezen of genen. Maar wij zien in de praktijk vaak gebeuren dat in een dergelijke chaos ieder tot zijn eigen voordeel met de overwinning aan de haal gaat. Ik hoop dat uwe heiligheid er in uw wijsheid en vroomheid voor zal waken dat dit niet gebeurt.

1. De ‘Sacco di Roma’ in mei 1527.

2. Alberto Pio's Responsio accurata et paraenetica van 1526, dat geschreven was in reactie op brief 1634, maar pas in 1529 verscheen.

3. De Racha; zie brief 1717, noot 17.

[p. 126]

Om op de tweede beschuldiging antwoord te geven zou veel te lang duren. En daarom heb ik op geen van beide pamfletten geantwoord, omdat ik inzag dat het niet mogelijk was om me op zo'n manier te van blaam te zuiveren dat ik niemand anders zou kwetsen; en tegelijk was ik bang dat deze kwestie het vuur, dat al heel wat minder fel was, weer zou doen oplaaien. Als ik kansen had geboden aan dit kwaad, zouden ook de lutheranen me dit ten laste leggen, die dat immers met alles doen. Maar deze verdenking wordt niet hardop uitgesproken behalve onder enkele monniken en priesters die de letterenstudies even vijandig gezind zijn als de partijen. En er is zelfs geen verstandig iemand die niet inziet dat deze storm door het noodlot bepaald is en naar de aarde gestuurd wegens de misdaden van de mensen. Ik denk dat er nauwelijks een einde aan zal komen, tenzij we allemaal samen onze toevlucht nemen tot de barmhartigheid van de Heer: degene die de wond heeft toegebracht zal hem genezen. Laat ieder eerst zijn leven beteren, laat dan de christelijke liefde zich gereed maken om de naaste te genezen. Moge deze nooit ontbreken bij strengheid, als de schaamteloosheid van enkelen misschien strengheid vereist. Maar als uwe heiligheid in deze kwestie de teugels zal vieren voor hen die, geloof me, noch uw noch het belang van Christus dienen, maar aan hun persoonlijke ambities denken, hoop ik dat ik een ongeloofwaardige waarzegger ben! Maar ik vrees dat deze slecht verzorgde zweer ergens anders openbreekt, met groter gevaar voor de openbare rust. De zuiverheid van uw hart is iedereen voldoende bekend, maar slechte mensen brengen nooit ernstigere schade toe dan wanneer ze andermans goedheid ten kwade aanwenden. Zoals de schaamteloosheid van enkelen ons bovendien doodsbang maakt, zo geeft uw vroomheid zeer goede hoop op het herstellen van het geloof en uw uitzonderlijke wijsheid op het afweren en beteugelen van de menselijke hartstochten.

Ik heb mijn hart eerlijk voor uwe heiligheid geopend alsof ik voor de plaatsvervanger van Christus stond, en ook voor Christus zelf, van wie ik wens dat hij mij bij het laatste oordeel zo genadig is als ik nu eerlijk niets voorwend. Tot nu toe had ik geen mogelijkheid om iets via iemand te schrijven. Nu hoor ik dat uwe heiligheid dichter bij ons is.^4. Ik bid dat Christus u bijstaat in alles wat betrekking heeft op de openbare rust van zijn kerk. Als u mij iets wilt opdragen, hebt u een schaapje gereed voor het offer, wanneer uw gezag het zou bevelen.

Bazel, 3 april 1528

4. Dit lijkt een verwijzing te zijn naar berichten dat Clemens in Nice was.