De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 14. Brieven 1926-2081

1977 Aan Willibald Pirckheimer
Bazel, 20 maart 1528

Hartelijk gegroet, zeer geachte heer. Ik denk dat Frans van der Dilft bij jou is geweest en dat hij bleek te zijn zoals ik hem had beschreven. Na zijn vertrek is jouw brief aan mij bezorgd,^1. die tamelijk opgewekt en breedvoerig is en bij mij alle somberheid heeft verdreven die die eerdere brief mij had gegeven,^2. omdat hij door een plotselinge verlamming was afgebroken.^3.

Wat de trouw van mijn vrienden betreft heb ik zelfs na die klacht van mij^4. zulke verwerpelijke dingen vernomen, dat ik mijn heilige anker^5. evenals mijn niet-heilige anker geheel heb bevestigd in Christus, die als enige niet wil of

1. Brief 1930.

2. Brief 1880.

3. Pirckheimer leed aan jicht.

4. Namelijk Erasmus' beklag over Eppendorf en andere valse vrienden in brief 1934, waarvan Pirckheimer een kopie had ontvangen.

5. Vgl. Adagia 24.

[p. 111]

kan bedriegen. Het is verbazingwekkend hoe mensen soms veinzen en huichelen. En als iemand je oprecht genegen is, is het vreselijk om te zien hoe kort dit duurt, hoe door een kleine aanleiding die sympathie geheel in haat verandert. Hoe hardnekkig is dan de herinnering aan de belediging, hoe snel vergeten alle vriendendiensten. Er zijn mensen die, zelfs als ze zouden willen, een ander op geen enkele manier kunnen helpen, hoewel iedereen een ander kwaad kan doen. Er zijn mensen die, terwijl ze zonder erbij na te denken een ander proberen te helpen, hem het meest kwaad doen. Met dergelijke vrienden hebben wij te maken. Ik betreur het dat wij dit delen; ik zou het rustiger over me heen laten komen als het alleen mijn ongeluk was.

Je raadt me echter in al je wijsheid en als een vriend aan om tevreden te zijn met de handelwijze van de mensen, tenzij ik me liever in eenzaamheid zou willen terugtrekken. Ik vergeef mijn vrienden hun menselijke tekortkomingen heel makkelijk; het verderfelijke verraad van degenen voor wie ik uitermate genereus ben geweest, accepteer ik weliswaar, maar niet zonder afschuw. God verhoede dat ik jou van iets dergelijks verdenk, hoewel ik enkele mensen ken die alleen geboren zijn voor het verbreken van de vriendschappen van goede mensen. Ik ben zonder meer akkoord met de dingen die jij schrijft over de kwestie rond Oecolampadius,^6. mits je goedvindt dat ik erover zwijg. Ik was erover begonnen te schrijven,^7. maar onmiddellijk realiseerde ik me dat ik niets anders zou bereiken dan dat ik hier opschudding zou veroorzaken waar de situatie al te veel ettert. En ik overweeg nu al te vluchten, maar ik zie niet waarheen.

In Spanje hebben de zeven monnikenordes over het nieuwe boek van Lee zoveel opschudding veroorzaakt dat het gezag van de keizer noch dat van de aartsbisschoppen hen kan matigen.^8. Enkele theologen in Parijs zinnen onder leiding van Béda op extreme maatregelen.^9. Ik heb hen evenwel wat opgehouden door brieven aan het parlement te sturen.^10. De leider van deze foltering in Leuven is mijn aartsvijand, zoals hij dat van alle goede mensen is.^11.

6. Pirckheimer had kort daardoor twee boeken tegen Oecolampadius gepubliceerd: De vera Christi carne et vero eius sanguine (Neurenberg, 1526) en De convitiis monachi illius qui graecolatine Caecolampadius Oecolampadius nuncupatur (Neurenberg, 1527).

7. Zie brief 1893.

8. Over Edward Lee zie brief 1994a.

9. Zie brief 1902.

10. Het was niet een van beide brieven van Erasmus aan het Parlement (de brieven 1721 en 1905) die hen ‘wat ophielden’, maar die aan koning Frans i (brief 1722).

11. Nicolaas Coppin.

[p. 112]

Zowel de koning als de aartsbisschop van Canterbury^12. nodigt mij zeer vriendelijk uit naar Engeland te komen, maar er zijn heel veel redenen die mij voor dit eiland doen terugschrikken.^13.

Maar waartoe dient deze overweging, wanneer mijn slechte gezondheid geen enkel vertrek toestaat, wanneer ik thuis met moeite in leven blijf, als je dit tenminste leven kan noemen en niet eerder op sterven liggen? Of Philipp Luther heeft geholpen tegen mijn Diatribe of niet maakt mij althans helemaal niets uit.^14. Ze hebben de Artikelen hier opnieuw uitgegeven.^15. Luther lijkt zijn vorst^16. een beetje te vleien. Waar het lutheranisme ook maar heerst, daar gaat de literatuur ten onder, en toch voedt dit slag mensen zich vooral met literatuur. Ze verlangen slechts twee dingen: geld en een vrouw; de rest verschaft het evangelie hun, dat wil zeggen de mogelijkheid te leven zoals ze willen.

De zaken van koning Ferdinand in Hongarije gaan tamelijk goed,^17. als de Turken het hem gunnen.^18. Ursinus Velius heeft al een boek geschreven over zijn daden.^19. Hij^20. jaagt met name de wederdopers, van wie ze zeggen dat ze elk gezag omverwerpen, met straffen schrik aan.

Mijn niersteen is veranderd in kalk, waarvan ik dagelijks een grote hoeveelheid uitstoot, maar de pijn is draaglijk. Ik vermoed dat ik de kwaal opgelopen heb door wijn en suiker, die gifmengers allebei met kalk, meen ik, mengen.

Ik zou willen dat jou in plaats van dat water, waarmee jij je, zoals je schrijft,^21. in leven houdt, de drank ambrozijn ten deel valt, die jou onsterfelijk maakt, zodat jij zo lang mogelijk het vaderland kunt helpen!

Ik ben diep bedroefd over het lot van Dürer.^22. Ik meen dat jij de passage

12. William Warham.

13. In het bijzonder wilde Erasmus niet betrokken worden bij de echtscheiding van Hendrik viii en Catharina van Aragon.

14. Erasmus was ervan overtuigd dat Melanchthon een aandeel had in het schrijven van Luthers De servo arbitrio, diens antwoord op Erasmus' De libero arbitrio.

15. De visitatieartikelen van Melanchthon. Zie brief 1944, noot 1.

16. Keurvorst Johan van Saksen.

17. Zie brief 1935, noot 7.

18. Johan Zápolyai, Ferdinands rivaal om het koningschap van Hongarije, werd gesteund door de Turken.

19. De bello pannonico, dat pas in 1762 werd gepubliceerd.

20. Koning Ferdinand, niet Velius.

21. Dit moet in het deel van brief 1930 zijn geweest dat niet is overgeleverd.

22. Albrecht Dürer was ernstig ziek en overleed een maand later.

[p. 113]

hebt gelezen waarin ik melding van hem maak. Het hele werk is nu voltooid.^23. Misschien zul je zeggen dat het te beknopt is. Ik geef het toe, maar ik had geen andere gelegenheid en ik ben van mening dat dit boek, zoals het nu is, bij zeer veel mensen van hand tot hand zal gaan. Kleberger^24. is hier al lange tijd weg, maar ik weet niet wat hij heeft gedaan. Hij heeft mij tweemaal bezocht, maar hij heeft mij bij het weggaan niet vaarwel gezegd. Glareanus is hier nu de enige die veel leerlingen heeft.^25. De man heeft geen aanstelling; hij wordt nu gedwongen van dag tot dag te leven.

Tot zover in reactie op jouw brief van 19 januari. Ik neem aan dat Van der Dilft bij jou is geweest. Ik wil graag weten hoe de jongeman jou is bevallen.

Ik stuur je een kopie van de brief van de keizer die hij als laatste aan mij schreef.^26. Uit de Apologia die nu verschijnt, zul je een deel van de Spaanse tragedie vernemen.^27. Als de lutheranen zich zich niet hadden beziggehouden met het ontmantelen van de eucharistie, het afschaffen van de mis, het verwijderen van afbeeldingen, en hun volgelingen in de eerste plaats hadden aangespoord tot een zuiver leven, hadden we kunnen hopen op een gelukkigere afloop. Nu zwijgt Luther, strijkt Melanchthon het glad, maar de Frygiërs, zoals je zegt, komen te laat tot inzicht.^28.

Een paar dagen geleden is Oecolampadius getrouwd met een zeer lieftallige jonge vrouw, uit verlangen in de Veertigdagentijd zijn vlees te tuchtigen.^29. Het ga je goed, zeer doorluchtige heer. Bazel, 20 maart 1528

Jouw Erasmus van Rotterdam voor de vuist weg geschreven

Aan de zeer geachte heer Willibald Pirckheimer, raadsheer van zijne keizerlijke majesteit

Te Neurenberg

23. De recta pronuntiatione, waarin Erasmus een vleiende passage over Dürer had geschreven.

24. Kleberger probeerde op dat moment Pirckheimers dochter Felicitas, die weduwe was, het hof te maken.

25. Glareanus bestierde een privé-internaat (bursa) in Bazel.

26. Brief 1920.

27. Zie brief 1967.

28. Adagia 28.

29. Oecolampadius trouwde met de weduwe Wibrandis Rosenblatt.