De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 13. Brieven 1802-1925

1868 Van Georg Thomas
Eisenach, 31 augustus 1527

Genade en vrede in Christus. Heel wat mensen vragen zich af, zeer geleerde Erasmus, wat de reden is dat u, met dat moeras van sekten, met al die opvattingen over de eucharistie om u heen, als enige er het zwijgen toedoet, terwijl iedereen voor zijn geloof uitkomt. Ze denken dat u allang hebt ingestemd met degenen die blijkbaar tegen het duidelijke woord van God in ontkennen dat we in het brood en de wijn het lichaam en het bloed van Christus tot ons nemen. Daar zijn twee redenen voor. In de eerste plaats uw ongebruikelijke en langdurige stilzwijgen, terwijl u ergens woont waar die tragedie met veel lawaai van stemmen wordt opgevoerd, zowel op persoonlijke titel als in officiële kringen. We plegen immers te zeggen: ‘Wie zwijgt, stemt toe’. In de tweede plaats worden ze ertoe gebracht door een passage die u opnam in de brief aan Érard de la Marck bij de parafrase van de eerste brief aan de Korintiërs,^1. waar u schrijft: ‘Had Paulus maar tenminste verteld door wie, op welke tijd, met wat voor eredienst, volgens welke ritueel, met welke woorden de consecratie van het mystieke brood en de heilige beker met het bloed van de Heer gewoonlijk plaats vond!’ enzovoort. Uit die woorden maken ze op dat u wat betreft de eucharistie huichelt of een afwijkende mening hebt. Maar ik geloof niet dat u, hoeveel u ook (om de woorden van anderen te gebruiken) mag zwijgen of huichelen, ooit afwijzend tegenover de eucharistie stond, ook nu niet. Vooral omdat ik in heel veel boeken van u zo vaak passages vond waar u erkende dat in het brood het lichaam en in de beker het bloed van Christus aanwezig is. Om te voorkomen dat iemand enige verdenking tegen u kan koesteren, zeer geachte Erasmus, vraag ik u dan ook in alle vriendelijkheid open te staan voor het zoete woord van onze Heiland: ‘Ieder-

1. Brief 916, p. 193-194.

[p. 215]

een die mij zal erkennen bij de mensen, zal ook ik erkennen bij mijn Vader’, en anderzijds: ‘Maar wie mij verloochent bij de mensen, zal ook ik verloochenen bij mijn Vader’.^2. Schaam u niet voor het evangelie. Belijd uw geloof, opdat niemand door uw stilzwijgen wordt misleid. Volgens mij zullen er namelijk veel mensen zijn die respect hebben voor de naam Erasmus, die deze geweldige gave van u op het gebied van de literatuur en de talen ten zeerste in u vereren en hoogachten; met deze mensen dient u rekening te houden. Breng dus naar buiten wat God u ingeeft! Luther schreef onbevreesd wat hij van deze kwestie vond. Dat moet u ook doen; bescherm en verdedig de waarheid van het evangelie. Wees niet bevreesd, want wij hebben geen geest van lafhartigheid ontvangen.^3. De Heer zal met u zijn, die geprezen is tot in eeuwigheid. Amen.

Ik schrijf u dit, allervriendelijkste Erasmus, niet omdat u het advies nodig hebt van iemand als ik, een ondeskundige, die u nooit ontmoet hebt. U weet immers zelf wel wat u in deze zaak te doen staat. Als ik niets kan betekenen, is het voor mij voldoende dat ik mijn genegenheid voor u als mijn leermeester heb laten blijken, aangezien ik niet ondankbaar mag zijn voor al de moeite die u voor ons hebt gedaan waar het gaat om een juiste behandeling van de literatuur. Het is ook niet zo dat ik twijfels heb omtrent de eucharistie. Het zuivere woord van God, zonder beeldspraak of verhulling, gevoegd bij het geloof, is genoeg voor mij, namelijk waar Christus zegt: ‘Dit is mijn lichaam, dit is mijn bloed’, enzovoort.^4. Waarom bestaat er twijfel bij bepaalde invloedrijke personen en brengen zij het volk in verlegenheid en verstrikken zij het in de netten van afwijkende opvattingen? Voor ons, die oprecht en eenvoudig willen geloven, zou Paulus alleen al volstaan, die zo veel keer kort op elkaar nadrukkelijk deze woorden inprent en herhaalt, ongetwijfeld door inspiratie van de Geest: ‘Dit is mijn lichaam dat voor jullie gebroken wordt’, ‘Dit is de beker van het nieuwe verbond dat door mijn bloed gesloten wordt’, en anderzijds: ‘Iemand die op onwaardige wijze eet of drinkt, maakt zich schuldig tegenover het lichaam en het bloed van de Heer’, en ‘zonder te beseffen dat het om het lichaam van de Heer gaat’.^5.

Maar ik zal stoppen met schrijven, aangezien mijn brief niet beide handen mag vullen.^6. Slechts één ding vraag ik van u, die al op hoge leeftijd bent: dat Duitsland door uw ijver en inspanning een nauwkeuriger en verzorgder Cicero of Naturalis historia van Plinius krijgt, als een laatste testament, zoals ze dat

2. Matteüs 10:32 en 33.

3. 2 Timoteüs 1:7.

4. Matteüs 26:26-29; Marcus 14:22-25; Lucas 22:19-20.

5. 1 Korintiërs 11:24, 25, 27 en 29.

6. Het is niet geheel duidelijk wat hier bedoeld wordt. Vgl. misschien onze uitdrukking ‘er de handen vol aan hebben’.

[p. 216]

noemen.^7. Het ga u goed, zeer geleerde Erasmus, en stop niet met het vergroten van de belangstelling voor het evangelie; u zult een honderdvoudige beloning krijgen van de allerhoogste, grote en almachtige God bij de opstanding van de rechtvaardigen.^8. Nogmaals, het ga u goed; vergeef mij alstublieft mijn vrijpostigheid en bid voor mij. Groet de medestanders daar bij u, die verkondigen dat Christus in werkelijkheid^9. aanwezig is.

Eisenach in Thüringen, 31 augustus 1527

Georg Thomas, priester te Eisenach

Aan de zeer geleerde heer Erasmus van Rotterdam, verblijvend te Bazel, voor altijd zijn hooggeachte meester en vriend

7. Blijkbaar wist Thomas niet dat er in 1525 een editie van de Naturalis historia bij Froben was verschenen waaraan Erasmus' naam verbonden was.

8. Vgl. Lucas 14:14.

9. ‘In veritate’, tegenover ‘in figura’, over de aanwezigheid van Christus in de eucharistie.