De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 12. Brieven 1658-1801

[p. 279]

1792a Aan Conradus Pellicanus^1.
[Bazel, circa 18 maart 1527]

Erasmus van Rotterdam groet Conradus Pellicanus

Voor vijf vijgen^2. dank ik je honderdmaal. Ik hoop voor je dat al je vrienden ongedeerd blijven; voor mij is het al voldoende als ik niemand een gerechtvaardigde gelegenheid bied tegen mij te brommen. Ik zou liever willen dat die brief^3. niet verspreid is en ik heb dit niet gedaan; toch moest op een of andere manier het gevaarlijke en valse gerucht ontzenuwd worden. Sommige mensen maken zich boos over de vier adviseurs.^4. Nu wordt er naar ik hoor een brief^5. verspreid - men vermoedt dat die van Capito is - die hun gezag vermindert. Men zegt dat er tegen dezelfde personen ook een smaadschrift wordt opgesteld. Natuurlijk zijn dit kunstgrepen van de evangelici. Mij is nergens advies over gevraagd, behalve over de vraag of er in het boek van Oecolampadius^6. iets stond waardoor het niet in het openbaar verkocht mocht worden. Ik heb hierop geantwoord^7. zonder Oecolampadius te beledigen. Bij het verkondigen van zijn opvattingen maakte hij van mijn advies geen gebruik; integendeel, hij liet zijn diepe minachting voor me blijken. Als hij sommige mensen voor het hoofd heeft gestoten of voor iets bang is, denk ik dat het mij daarom niet past tegen mijn geweten in ten gunste van hem te strijden.

Met wat voor verbanning bedreig je me? Soms omdat ik niet af wil wijken van het algemene oordeel en de eensgezindheid van de kerk, aangezien een tegengestelde opvatting mij intussen niet heeft overtuigd? Jullie strijden tegen elkaar. Zwingli en Oecolampadius tegen Luther en Bugenhagen, Balthasar^8. weer tegen hen en Farel tegen jou. Zou ik mij dan met gevaar voor mijn leven of eerder voor mijn ziel bij zo'n verdeelde partij moeten aansluiten? Als jullie een ramp is overkomen, moeten jullie dat jezelf kwalijk nemen. Ik heb steeds

1. Voor de brief die Allen als brief 1644 opnam en aan het begin van 1525 dateerde, ligt de datum van circa 18 maart 1527 meer voor de hand. Daarom is de brief hier en in de Toronto-vertaling als 1792a opgenomen.

2. Uitdrukking voor een waardeloze gift; waarschijnlijk een pamflet in de volkstaal, waarin Erasmus' opvatting over de eucharistie door Leo Jud werd aangevallen.

3. Waarschijnlijk een brief van Leo Jud aan Erasmus, die niet bewaard is gebleven.

4. Naast Erasmus Ludwig Baer, Bonifacius Amerbach en Claudius Cantiuncula, aangewezen door het stadsbestuur van Bazel.

5. Waarschijnlijk de anonieme brief Franci cuiusdam epistola [...], een weerlegging van brief 1637; zie brief 1674, noot 22.

6. De genuina verborum Domini [....] expositione (Straatsburg, 1525); zie voor de volledige titel brief 1678, noot 10.

7. Brief 1636.

8. Balthasar Hubmaier.

[p. 280]

voorspeld dat een toneelstuk dat zo wordt opgevoerd, een weinig gelukkige afloop zal hebben. Zwingli citeert ergens een passage uit een Paraphrasis van mij.^9. Vindt hij, die eerder had geschreven dat ik niets wist,^10. mij nu zo belangrijk? Oecolampadius heeft, naar ik hoor, in een preek kritiek op een redenaar geleverd, en daarmee bedoelde hij mij - zo legt men dat uit. Ook in het werkje De eucharistia^11. waarmee hij aan Willibald^12. een antwoord gaf, heeft hij kritiek op mij. Maar in het voorwoord bij Jesaja^13. overlaadt hij mij met lof die afgunst opwekt. Hij kamt mij ook af in zijn commentaar op de brief van Johannes,^14. zonder mijn naam te noemen, maar wel door mijn woorden te citeren, hoewel die passage door mij was veranderd. Hij legt mijn woorden niet erg helder uit. Ik had gezegd: ‘Hoeveel werelden zijn hier!’, waarmee ik bedoelde dat die brief van Johannes is, omdat hij aan dergelijke herhalingen genoegen beleeft. Maar hij geeft mijn woorden weer alsof ik het wijdlopige taalgebruik van Johannes heb veroordeeld. Een voortreffelijke vriend, omdat ik om hem een gunst te bewijzen een mening moest verkondigen die in de ogen van Luther ketters is! Hoe mooi citeert Zwingli de passage^15. waarin ik het woord ‘consecrare’ gebruik! Desondanks concludeert hij dat ik iets anders meen dan wat ik zeg.

Ik denk dat de magistraat hier niet zo dwaas zal zijn dat hij iedereen die met Oecolampadius van mening verschilt, de stad uitjaagt. In je brief stond helemaal niets dat mij niet erg tegenstond. Het ga je goed.

Bazel, in het jaar [1526]

9. In Subsidium de Eucharistia (Zürich, 1525), waar i Corinthiërs 10:16 wordt behandeld.

10. Het is onwaarschijnlijk dat Zwingli zich zo over Erasmus heeft uitgelaten.

11. Waarschijnlijk Ad Bilibaldum Pykraimerum de Eucharistia... responsio posterior (Bazel, maart 1527).

12. Willibald Pirckheimer.

13. In Iesaiam Prophetam (Bazel, maart 1525).

14. In epistolam Ioannis apostoli catholicam primam Ioannis Oecolampadii demegoriae [...] (Bazel, 1524).

15. Zie noot 9.