De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 12. Brieven 1658-1801

1770 Van Thomas More
Greenwich, 18 december [1526]

Hartelijk gegroet. Ik heb van jou, mijn geliefde Erasmus, twee brieven ontvangen^1. en de brief gelezen die jij naar de eerwaarde vader, bisschop van Londen^2. hebt verstuurd. Wij die je vrienden zijn en die je nooit met je geestelijke kwaliteiten zo kunnen gelukwensen dat wij ons intussen over de menselijke zwakheid van je lichaam geen zorgen maken, vinden het bijzonder onaangenaam dat op de niersteen die al zo lang een kwelling voor je is, de ziekte volgde die Linacre^3. fataal werd, hoezeer ook Gods goedheid en jouw dapperheid dergelijke kwalen ten goede keren. Het is niet alleen om jou, voor wie wij in ons gebed dezelfde voorspoed wensen als voor ons zelf, maar vooral uit genegenheid voor de hele christelijke wereld, in de hoop dat die ziekte je roemvolle werkzaamheden waarmee jij de christelijke godsdienst bevordert, niet onderbreekt. Ik bid God dat het je lukt deze snel en succesvol te voltooien en vooral het tweede deel van je Hyperaspistes.^4. Je kunt geen werk bedenken dat meer resultaat oplevert dan al je andere werken, waarmee je je vrienden een groter genoegen bezorgt, en dat voor jou roemvoller of noodzakelijker is. Je kunt je werkelijk nauwelijks voorstellen hoe reikhalzend alle rechtschapen mensen naar dat werk uitzien. Daarentegen lijken enkele verdorven lieden die met Luther sympathiseren of jaloers op je zijn, door je vertraging bij het schrijven verheugd te zijn en sterker te staan. Als je dit onderbroken hebt om intussen enkele andere werken af te maken - zoals de Institutio christiani matrimonii^5. die de zeer illustere koningin terecht hogelijk waardeert; naar ik verwacht, zul je dat binnenkort concreet merken - draag ik dit uitstel gelaten. Als je het doet om het onderwerp met meer tijd nauwgezet te behandelen, ben ik daar ook zeer verheugd over. Want het is mijn wens dat dat deel zo zorgvuldig mogelijk wordt geschreven. Als de

1. De brieven zijn niet bewaard gebleven; waarschijnlijk zijn zij in dezelfde tijd geschreven als de brieven 1740 en 1759.

2. Cuthbert Tunstall; ook deze brief is niet bewaard gebleven.

3. Zie brieven 1735 en 1759.

4. Zie brieven 1667 en 1853.

5. Zie brief 1727.

[p. 238]

reden is, wat sommigen zeggen, dat angst voor gevaar jou de aandacht voor dat werk heeft ontnomen zodat je niet verder durft te gaan, kan ik niet verbaasd genoeg zijn en mijn verdriet niet inhouden. Lieve Erasmus, jij hebt zoveel inspanningen, zoveel gevaren, zoveel Herculesachtige ellende doorstaan en met zweet en nachtelijke arbeid alle aangename jaren van je leven aan het helpen van de wereld besteed. Moge God verhinderen dat je nu in je ellende zo op jaren van ziekte gesteld raakt, dat je liever de zaak van God in de steek laat dan dat je je nederlaag toegeeft.

Ik ben niet bang dat je mij nu de passages van de komediedichter^6. voorhoudt: ‘Allen, wanneer wij gezond zijn’ enzovoorts en ‘Als je hier zou zijn, zou je anders denken’. Ik van mijn kant kan niet beloven - en niemand kan dat van zichzelf verwachten - zulke uitmuntende bewijzen te leveren van een dappere geest die op God vertrouwt, zoals alle stervelingen dat van jou verwachten. Nooit kan ik enige twijfel hebben dat jij je geesteskracht tot je laatste akte van je leven op schitterende wijze zult inzetten, zelfs als de afloop veel onrust teweeg zou brengen. Want je kunt er altijd op vertrouwen dat de genadige God als een deus ex machina je zal helpen om deze tragedie een ontknoping te bezorgen. Je moet je nu helemaal niet door angst laten overvallen; voor zover ik zie is daar niet veel reden voor. Want als de volgelingen van Luther in deze zaak iets van plan waren geweest, hadden ze dit naar mijn mening zelfs voordat jij iets had geantwoord, ondernomen. Ze zouden er immers op die manier voor gezorgd hebben dat jij niet terug zou schrijven, of ze hadden, als ze op jouw geschriften wraak wilden nemen, hun woede over je uitgestort wanneer het eerste deel^7. was verschenen. Je hebt daarin het monster zo afgeschilderd en met je vinger zo op zijn onbeheerste karakter gewezen, dat je hem voor de stervelingen als een rokende duivel uit de onderwereld en een Cerberus die de hel is uitgesleept, zichtbaar en bezienswaardig hebt gemaakt.

Ik zie nu werkelijk niet wat er aan gevaar voor je overblijft, dat je evenmin zou bedreigen als je er verder niets aan toevoegt. Want je hebt op de beledigingen van Luther aan jouw adres geantwoord, je hebt hem met de stijl van je pen neergestoken. Alleen de behandeling van de Heilige Schrift blijft over. Door het publiceren van duizend exemplaren van het eerste deel, als waren het evenveel contracten, heb jij je tegenover de hele wereld verplicht het vervolgdeel met zorg te schrijven. Luther is zeker niet zo waanzinnig dat hij wil hopen en evenmin zo gemeen dat hij durft te eisen dat jij, die jouw zaak hebt afgesloten, niet met Gods zaak verdergaat en wat je in het openbaar heb beloofd, voltooit, vooral omdat je dat zo gemakkelijk kunt doen. Ik twijfel er

6. Terentius, Andria 309-310.

7. Van de Hyperaspistes.

[p. 239]

trouwens niet aan dat hij verlangt dat je zwijgt, hoe groot ook de arrogante minachting voor je is die hij in die brief aan je^8. laat blijken; je kunt niet zeggen of deze eerder aanmatigend dan dwaas is. Toch is hij er zich voldoende van bewust hoe de ongelukkige glossen waarmee hij de buitengewoon heldere Heilige Schrift probeert te verduisteren en die nu steenkoud zijn, door jouw beoordeling in zuiver ijs veranderen.

Maar jij bent daar bij de huidige gebeurtenissen aanwezig en ik leef ver van je vandaan. Als je ziet dat er bij het beantwoorden een gevaar schuilt dat jij zelf niet kunt vermijden en ik niet kan vermoeden, vraag ik je dan tenminste in het geheim je antwoord te schrijven en door een betrouwbare dienaar naar mij te laten brengen. De bisschop van Londen, zoals je weet de meest integere van iedereen en zeer op jou gesteld, en ik zullen er eerlijk voor zorgen dat het nooit in de openbaarheid komt, tenzij dit op een veilige manier gebeurt.

Je schilder,^9. mijn geliefde Erasmus, is een bijzondere kunstenaar, maar ik vrees dat hij zal merken dat Engeland niet zo vruchtbaar en winstgevend is als hij had gehoopt. Toch zal ik, voor zover ik daartoe in staat ben, ervoor zorgen, dat hij het helemaal niet als onvruchtbaar ondervindt. Jij hebt voortreffelijk gehandeld doordat je met de uitgave van een pamflet^10. bijzonder fraai de mening van enkele gewetenloze lieden hebt weerlegd als zou jij de ketterij van Karlstadt hebben gesteund, en de trucs van die nietsnut^11. die met een werk in het Duits dat gerucht verspreid had, hebt ontweken. Het zou weliswaar mijn wens zijn dat, als God je de tijd gunt, ter ondersteuning van ons geloof eens een traktaat uit je hart komt, het meest geschikte orgaan om de waarheid te verdedigen. Maar ik maak mij zo bezorgd om de Hyperaspistes dat ik wil dat niets je zo ter harte gaat, dat het je zorgen en gedachten naar elders roept en voorkomt dat je het werk zo snel mogelijk gereed hebt.

Het ga je goed, Erasmus, meest dierbare van alle stervelingen, vanuit het hof in Greenwich, 18 december.

Van ganser harte meer dan je toegewijde Thomas More

Aan de uitmuntende en zeergeleerde heer Erasmus van Rotterdam

8. De brief waarop brief 1688 het antwoord vormt, is niet bewaard gebleven.

9. Hans Holbein de Jonge.

10. Detectio praestigiarum; zie brief 1708, noot 2.

11. Leo Jud; zie brief 1737, noot 1.