De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 12. Brieven 1658-1801

[p. 143]

1722 Aan Frans I
Bazel, 16 juni 1526

Brief van Desiderius Erasmus aan de koning van Frankrijk

Hoe zwaarder en langer ik gebukt ging onder de ellende van de afgelopen tijd, meest christelijke koning Frans, des te meer verheugde het mij dat de rust ten slotte is teruggekeerd. Meer dan één reden trof mijn hart onaangenaam. Want wat de politiek betreft, betreurde ik het dat de twee belangrijkste vorsten van de christelijke wereld slaags waren geraakt,^1. en dat met de grootste ellende voor de hele wereld, juist zoals het geslacht der stervelingen in gevaar verkeert als de maan met de zon de strijd aangaat. Mij persoonlijk benauwde het dat het geluk onvoldoende in overeenstemming was met de dapperheid en voortreffelijke kwaliteiten van een koning, wiens sympathie ik door talloze bewijzen had ondervonden. Zoals ik om meer dan een reden bedroefd was, zo word ik nu van veel grotere vreugde vervuld, omdat door een goddelijke gunst Frankrijk zijn koning, de wereld zijn rust en het koor van geleerde en rechtschapen mensen zijn beschermer heeft teruggekregen. Uw edelmoedige natuur, uw oprechte karakter en een waarlijk koninklijke verhevenheid van uw geest verdienden in alles echter een onafgebroken geluk, want het geluk van uwe majesteit zou zowel de wereld in het algemeen als talrijke geleerde en voortreffelijke personen afzonderlijk voorspoed hebben bezorgd. Hoewel sommigen menen dat die vrede^2. met harde, om niet te zeggen onbillijke voorwaarden is gesloten, vertrouw ik er toch op dat de hoogste bestuurder van menselijke zaken met zijn geheime en ondoorgrondelijke plannen alles een goede afloop bezorgt. Hij, en hij als enige, weet wat nuttig voor ons is. Hij alleen is in staat en pleegt met zijn goddelijke bekwaamheid ondoordachte plannen van mensen naar een vreugdevolle en goede afloop te leiden. Als een sterke eendracht de christelijke vorsten verenigt, zullen de Turken minder overmoedig zijn. Degenen die nu deze, dan weer die koning, al naar gelang het hun goed uitkomt, vleien en alleen maar vanwege uw onenigheid macht hebben, zullen tot de orde worden geroepen. Op deze manier zult u tegelijk de beste studiën en de kerk, die al een tijdlang door ondraaglijke rampen in nood verkeert, kunnen genezen. Nu hebben beide partijen enkele driftkoppen en schreeuwlelijkerds, die elk inzicht missen en met hun geroep en smaadschriften deze brand aanwakkeren.

1. Een verwijzing naar de nederlaag van Frans i bij Pavia (24 februari 1525).

2. De Vrede van Madrid (14 januari 1526).

[p. 144]

In Parijs leven enkele onheilspellende geesten die geboren zijn om de humaniora en de openbare rust te haten; de belangrijkste onder hen zijn Noël Béda en de kartuizer monnik Pierre Cousturier. Met hun even dwaze als venijnige geschriften maken zij zich voor de wereld tot voorwerp van spot en gaan zij met meer dan schunnige beledigingen tegen Jacques Lefèvre en mij tekeer. Door geleerde en verstandige lieden worden ze uitgelachen, maar intussen tasten zij bij het ondeskundige en eenvoudige volk onze goede naam aan en doen de vrucht van onze studies, waaraan we zoveel nachtelijke uren hebben gewerkt, teniet. Lefèvre zal voor zichzelf antwoorden. Wat mij betreft, kan ik in de kritiek van Béda honderd aperte leugens en zulke opmerkelijke laster aantonen dat, als het allemaal in de volkstaal was vertaald, groenteboeren en schoenlappers konden vaststellen dat de man niet goed bij zijn hoofd is. Ik stuur u enkele passages die ik van een paar opmerkingen heb voorzien. En dat zijn dan de mensen die uitspraken doen over ketterij; door hun aanklachten worden rechtschapen mensen de kerker in gesleept en in het vuur geworpen. Op alle mogelijke manieren willen ze liever de dood van deze mensen dan dat ze zelf van laster worden beschuldigd. Als het hun is toegestaan zulke duidelijke leugens over mij te verkondigen, namelijk door de publicatie van hun boeken, en het mij daarentegen niet vergund is deze laster te weerleggen, wat zal dan die ooit beroemde universiteit anders zijn dan een rovershol?^3. Als die farizeeën om hun arrogantie ongestraft blijven, zal geen fatsoenlijk mens veilig zijn. Ze gebruiken het geloof als voorwendsel, maar doen in werkelijkheid iets anders; ze zijn uit op alleenheerschappij, ook over de vorsten. Ondergronds^4. zetten zij zich hiervoor in. Als de vorst niet in alles aan hun wil gehoorzaamt, zal men hem een sympathisant van ketters noemen en hem door de kerk kunnen afzetten, dat wil zeggen door een samenzwering van enkele monniken en theologen. Hun eigen geschriften maken duidelijk dat zij dit ondergronds voorbereiden. Daarom zou het verstandig zijn in het beginstadium al op te treden.

Ik heb het niet over alle monniken en theologen, maar over enkelen van hen; hun onkunde en onbeschaamdheid zijn tot meer in staat dan de geleerdheid en bescheidenheid van anderen. Ik kreeg passages uit mijn werken toegestuurd die Louis Berquin had vertaald en die door enkele afgevaardigden waren verzameld. Zij waren niet zoveel verstandiger dan de kritieken van Noël Béda. Hierdoor verkeert de goede man in gevaar.^5. Papillon is overleden^6. en er bestaat een ernstig vermoeden dat hij is vergiftigd. Ook Fran-

3. Marcus 11:17.

4. Vgl. Adagia 3661.

5. Zie brief 1692.

6. In 1525.

[p. 145]

çois Du Moulin en Du Blet zijn heengegaan.^7. Michel d' Arande^8. verkeert in gevaar. Berquin is tweemaal aangevallen. Nu hebben zij het op Lefèvre en Erasmus gemunt. In mijn werken verzamelen zij verdachte en beledigende passages, maar ze hebben nog geen plaats kunnen aanwijzen die een uitspraak bevat die met het christelijk geloof in strijd is. Het is een heilige plicht de kerk te beschermen tegen scheuringen en ketterse leerstellingen, maar goddeloos is het mensen die voor het geloof van het evangelie strijden, van ketterij te beschuldigen en hen het kamp van de vijand in te jagen, terwijl zij zien dat die mensen te behoeve van hen tegen de vijand vechten.

Maar hoe de dwingelandij van die lieden ingeperkt kan worden, zal ik u een andere keer laten zien, als uwe christelijke majesteit wil dat dit vertrouwelijk gebeurt. Want zo zal de zaak meer succes hebben. Intussen vraag ik uwe majesteit dat u met uw gezag onstuimige lieden als Cousturier en Béda het zwijgen oplegt om te voorkomen dat zij met dergelijke leugens fatsoenlijke mensen in hun goede naam aantasten, of dat u ervoor zorgt dat zij toestaan dat mijn verdedigingsgeschriften in Parijs worden gedrukt en gelezen. Want het zou heel onrechtvaardig zijn als zij hun gif mogen uitstrooien en ik mijn tegengif niet mag aanwenden.

Ik heb u tamelijk openhartig geschreven, omdat ik van veel mensen te horen heb gekregen dat uwe hoogheid eerlijke en ongekunstelde feiten op prijs stelt. Ik zal aantonen dat wat ik heb geschreven volledig waar is, en ook als ik zwijg, zal de zaak voor zich spreken. Vanwege zijn godsvrucht verdient Louis Berquin het zo snel mogelijk van smaad bevrijd te worden. Moge de Almachtige uwe meest christelijke majesteit in gezondheid en voorspoed laten leven.

Bazel, 16 juni 1526

7. Van François Du Moulin is de overlijdensdatum niet bekend; Antoine Du Blet overleed in april of mei 1526.

8. D'Arande werd van sympathie voor Luther beschuldigd.