De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 12. Brieven 1658-1801

[p. 129]

1716 Aan Gian Matteo Giberti
Bazel, 21 mei 1526

Erasmus van Rotterdam groet Matteo Giberti, bisschop van Verona en datarius^1. van de paus

Het Collegium Trilingue erkent hoeveel dank het uwe excellentie, verschuldigd is. Door uw royale en kosteloze steun verkreeg het wat het wenste.^2. Men vindt dat ik ook een bijdrage aan deze weldaad heb geleverd en dat mijn aanbeveling hiervan niet helemaal voor niets is geweest. Maar ik betuig ook graag mijn dank aan u, omdat ik alles aan u te danken heb.

Mijn schaamtegevoel adviseerde mij een keer op te houden u met veeleisende brieven lastig te vallen, maar mijn plichtsgevoel raadt mij aan nog één keer u iets te vragen; door uw vriendelijkheid nodigt u mij uit dit aan te durven. De jongeman Lieven met de familienaam Algoet, wiens verzoekschrift ik u toezend, is ongeveer zeven jaar bij mij in dienst geweest. Hij is zo begaafd en zo ver gevorderd in de humaniora, dat hij hoge verwachtingen wekt. Hij stamt uit een aanzienlijke familie, die echter vanwege de vruchtbaarheid van zijn moeder in armoede leefde; lang geleden heb ik hem als een zoon geadopteerd. Ik zou niet durven vragen dat zijn verzoek gratis wordt ingewilligd, hoewel ik er geen bezwaar tegen zou hebben dat dit volledig bij mij in rekening wordt gebracht. Ik twijfel er niet aan dat u in uw goedheid ervoor zult zorgen dat de kwestie door degenen die met dat soort zaken zijn belast, voor een billijke prijs wordt afgehandeld. Hij wil dat dit met het pauselijk loodzegel bevestigd wordt. Paus Clemens leeft in de gelukkige omstandigheid dat hij iedereen van dienst kan zijn, en is zo goed dit ook te willen.

Eindelijk is de eendracht^3. tussen de vorsten hersteld. Ik hoop dat de God van de vrede wil dat deze blijvend is. Een andere plaag^4. is wat afgenomen, gedeeltelijk omdat de leiders zelf elkaar in binnenlandse oorlogen naar het leven staan en ten dele omdat vorsten, magistraten en juist de beste burgers zich heel intensief met deze zaak bezighouden, - niet alleen vanwege hun vroomheid, maar ook omdat zij door dat voorbeeld hebben geleerd waartoe de vervalste benaming van evangelische vrijheid heeft geleid. Ik wil liever dat u van anderen hoort wat ík heb gedaan. Als het boek dat Luther tegen mij heeft geschreven^5. bij u is aangekomen, kunt u gedeeltelijk getuige hiervan zijn. Ik weet welke slangen ik tegen mij heb opgejaagd. Dat zou ik eenvou-

1. De datarius is het hoofd van de dataria, die huwelijksdispensaties regelt en kandidaten beoordeelt voor pauselijke prebendes.

2. Het ging om bevestiging van privileges van de Leuvense universiteit; zie brieven 1482 en 1509.

3. Het verdrag van Madrid, 14 januari 1526.

4. De Reformatie.

5. De servo arbitrio.

[p. 130]

dig naast mij neer kunnen leggen, als de andere partij niet enkele mensen telde die zich met meer vastberaden toewijding op mijn ondergang toeleggen dan iemand van de tegenpartij. Met alle koningen, vorsten en bisschoppen leef ik niet alleen in vrede, maar heb ik ook hechte vriendschap; zij bewijzen dat niet alleen door bijzonder vriendelijke brieven te schrijven, maar ook door ongevraagd geschenken te sturen. Maar er zijn al sinds lang heel wat gezworen vijanden van de humaniora, vooral bij het oude soort monniken en theologen, die met verbazingwekkende trucs en grote toewijding hun best doen de schone letteren met de zaak van Luther te vermengen en tegelijk met de godsdienst als voorwendsel zich aan hun persoonlijke vijandschappen over te geven. Dit was ongetwijfeld de proloog van deze tragedie. En zo keert het toneelstuk terug naar het begin.

Toch had het naar mijn mening voor deze zaak meer zin de talen en de schone letteren die velen zeer dierbaar zijn, hierbij niet te betrekken en onschuldigen die zo van deze studies houden dat zij goddeloosheid verwensen, niet met beledigingen te irriteren. Ten slotte was deze zaak er meer mee gediend, als men weifelaars niet aan het wankelen bracht en mensen die voor hun post behouden konden worden, niet van zich vervreemdde. Er is een overvloed aan lieden die controversiële leerstellingen vrijuit in het openbaar verkondigen, zodat valse beschuldigingen en verdachte aanklachten tegen onschuldigen niet nodig zijn. In Leuven leven en doceren degenen die voor het taalonderwijs zijn benoemd zo, dat zelfs Momus^6. er niets op aan te merken heeft. Juist dit kunnen bepaalde lieden slecht verdragen. Die zouden liever willen dat deze mensen aanhangers van Luther waren, zodat ze de gelegenheid krijgen de schuld van mensen op de studiën af te wentelen. Zij zijn verontwaardigd dat ik tegen Luther vecht; ze wilden liever dat ik schreef om Luther te verdedigen, zodat ze een wapen hebben om mij om het leven te brengen. Niemand van Luthers volgelingen heeft het boek van Luther tegen mij, dat vol staat met onstuimige kwaadsprekerij en door hem onlangs is verspreid, gretiger gelezen dan enkele lieden die zich willen voordoen als de Atlas van een wankele kerk. Geen enkele schurk laat zulke beledigende en fanatieke pamfletten tegen mij verschijnen, of ze worden door hen goedgekeurd. Ik kan niets met zo'n godsdienstige instelling schrijven, dat zij er geen kritiek op uitoefenen.

Degenen aan wie de paus het zwijgen heeft opgelegd,^7. gedragen zich alsof hij hun had opgedragen zich nog dwazer dan vroeger te gedragen. Zij doen uitspraken als ‘Wij kennen de bedoeling van de paus, ongeacht wat hij schrijft.’ Hoe zij aan dit zelfvertrouwen komen, weet ik niet. De keizer vaar-

6. Momus was de god van spot en kritiek; vgl. Adagia 474.

7. De Leuvense theologen; zie brieven 1433, 1589 en 1589a.

[p. 131]

digde een dreigende en strenge verordening uit,^8. iets wat vrienden buiten mijn medeweten gedaan hebben gekregen. Zij zochten uitvluchten en zeiden dat ze sneller met Luther dan met mij weer op goede voet zouden komen. Ik heb veel geschreven voordat Luther bekend was. Zij kunnen nog geen enkele leerstelling aanwijzen waarover ik het met Luther eens ben. Ze komen alleen met verdenkingen en verdraaiingen aanzetten en meestal met duidelijke lasterpraat. Zelfs als ik een onvoorzichtige uitspraak had gedaan, was het voor hen beter geweest dergelijke grieven tot een ander moment uit te stellen en zich bezig te houden met wat ze nu onder handen hebben. U kunt zich niet voorstellen hoe gehaat ze juist bij de meest rechtschapen mensen zijn. Die worden door hen zo gevreesd dat ze er zelf nog banger van moeten worden. Er was voor hen geen noodzaak mij gehaat te maken, hetzij door mij te vervolgen - ik vorm geen enkele partij, maar heb wel talrijke mensen die mij steunen, vooral machthebbers - hetzij door de humaniora te beschuldigen, waarvan iedereen liefhebber is behalve varkens die niets van marjolein moeten hebben.^9.

Mij dunkt dat deze klaagzangen voor uw oren vervelend zijn. Maar wat voor u onaangenaam is te horen, is voor mij nog veel onaangenamer om te doorstaan, hoewel ik nauwelijks een procent noem van wat mijn critici tegen mij inbrengen. Ik hoop dat alles voorspoedig zal verlopen; toch ben ik bang dat er tijden komen, die te laat bewijzen dat wij ook nu waakzaam hadden moeten zijn om te voorkomen dat persoonlijk gedrag en haatgevoelens van bepaalde lieden de algemene ziekte die zij willen genezen, erger maakten. Ik zal in elk geval voortgaan om met een slechte en goede reputatie, met eerloosheid en roem en met leven en sterven een zuiver geweten te tonen aan Christus mijn heer en zijn bruid de kerk. Hij die dat als enige kan, zal mij succes en een beloning bezorgen. Moge de almachtige beschermer uwe excellentie in goede gezondheid laten leven.

Bazel, daags na Pinksteren 1526

8. Zie brief 1690, noot 14.

9. Vgl. Adagia 338.