De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 12. Brieven 1658-1801

1717 Aan Willibald Pirckheimer
Bazel, 6 juni 1526

Hartelijk gegroet, geachte heer. Dikwijls stond ik op het punt je werk over de eucharistie^1. door te nemen, maar tot op heden was ik niet in staat alles te

1. De vera Christi carne et vero eius sanguine (Neurenberg, 1526), als weerlegging van Oecolampadius' zienswijze.

[p. 132]

lezen; aan alle kanten raak ik door zoveel tragedies bedolven. De slachting onder de boeren heeft bij iedereen de hoop op een overwinning gewekt. In Rome leven enkele heidenen^2. die aan alle Duitsers een grondige hekel hebben, maar twee zijn er vooral mij buitengewoon vijandig gezind.^3. Opnieuw smeden deze de ergste plannen tegen mij - eigenlijk zijn ze hiermee nooit opgehouden.

De paus heeft tweemaal^4. de Leuvense universiteit opgedragen die kletskousen het zwijgen op te leggen en de rector^5. heeft namens de hele universiteit hier een begin mee gemaakt. Latomus heeft na zijn terugkeer samen met een collega^6. de opdracht tegengehouden. Intussen schreef degene aan wie de uitvoering was opgedragen (hij is een theoloog),^7. daartoe overgehaald door de collega van Latomus, het meest misdadige wezen dat er bestaat, in het geheim aan de datarius,^8. dat hij van plan was veranderd en zich bij de paus verontschuldigde. De datarius keurde in een geheime brief zijn daad en verstandig optreden goed en beloofde hierover te zwijgen. Toen kwam de strenge verordening van de keizer; en die hebben zij naast zich neergelegd. Ze vroegen het hof om een uitleg hiervan, dat wil zeggen: zij probeerden het ongedaan te maken. De steun hebben ze van Joost,^9. voorzitter van de Grote Raad in Mechelen, een man die een meer dan rampzalige vijand is van de humaniora.

Béda stuurde mij meer dan tweehonderd te veroordelen passages^10. die hij uit mijn werken had verzameld, maar ze zijn van geen belang. Men heeft Louis Berquin, prefect en raadgever van de koning opnieuw gevangen gezet, alleen maar omdat hij een paar werken van mij^11. in het Frans had vertaald. Tweemaal had de koningin-moeder^12. geschreven dat men de terugkeer van de koning moest afwachten. De afgevaardigden gingen niettemin verder en verklaarden hem tot ketter. De betreffende passages heb ik ont-

2. Leden van de Romeinse Academie.

3. Girolamo Aleandro en Alberto Pio.

4. Eerst door Theodoricus Hezius naar Leuven te sturen, daarna door Albert Pigge een brief te laten schrijven; zie brieven 1589 en 1589a.

5. Jan Scarley, die op 31 augustus werd opgevolgd door Willem van Vianen.

6. Nicolaas Baechem.

7. Theodoricus Hezius.

8. Gian Matteo Giberti; zie brief 1716, noot 1.

9. Joost Lauwereyns.

10. Zie brief 1679, noot 6.

11. Zie brief 1692, noot 3.

12. Louise van Savoye.

[p. 133]

vangen; ze laten niet anders zien dan hun meest schaamteloze bedrog en domme onwetendheid. Ik heb daarop geantwoord.^13. Toen de koning^14. was teruggekeerd en gehoord had wat er was gebeurd, stuurde hij een heraut om hen te berichten dat hij van die zaak op de hoogte gebracht wilde worden. Via een ander schreef hij dat hij hun om verantwoording voor het leven en de dood van Berquin zou vragen, voor het geval er iets met hem zou gebeuren. Wat er daarna is gebeurd, weet ik niet. Jacques Lefèvre^15. die enkel en alleen uit angst omdat hij de evangeliën in het Frans had vertaald, op de vlucht was geslagen, is naar het hof teruggeroepen.

In Rome heeft een of andere besneden jood, die jij kent^16. en die op alle geleerden van Duitsland stinkend jaloers is, een deel van een boek verspreid dat hij vroeger tegen mij heeft geschreven. Daar heeft hij op grond van de huidige toestand als een bezetene enkele passages aan toegevoegd.^17. Zijn naam noemt hij niet. Hij zegt onder andere zich erover te verbazen dat, terwijl er in Duitsland duizenden mensen zijn vermoord, ik als enige nog in leven ben, omdat ik in Duitsland ketterijen heb verkondigd. Vervolgens zegt hij dat Luthers aanhangers, hoewel het erge ketters zijn, tegen mij schrijven, omdat ze mijn ketterij (want ik heb naar hun mening Maria haar maagdelijkheid en Christus zijn goddelijkheid ontnomen) en andere nog waanzinniger zaken niet kunnen verdragen. In Spanje heeft een monnik^18. een boek aan mij gewijd dat vol staat met lofprijzingen, maar ook bezaaid is met giftige stekels. Luther heeft op zo'n manier geschreven^19. dat hij geen enkele plaats voor vriendschap met mij heeft overgelaten; toch beeldt hij zich in dat hij zich in zijn woede heel sterk heeft gematigd. Terwijl ik tegen Luther strijd, weet ik dat ik de partij steun van enkele lieden die liever zouden willen dat ik dood was in plaats van Luther.

De tegenstanders van Luther zijn over jouw boek over de eucharistie zeer te spreken, maar het valt helemaal verkeerd bij de aanhangers van Oecolampadius. Als dit meningsverschil alleen de schuldigen schade toebracht, zou het beter te verdragen zijn. Maar terwijl zij hun meningsverschillen uitvech-

13. In de Prologus in supputationem calumniarum Bedae; zie brief 1664.

14. Erasmus herhaalt de informatie die Berquin hem in brief 1692 gaf.

15. Lefèvre was naar Straatsburg gevlucht; zie brief 1674.

16. Girolamo Aleandro.

17. Een verwijzing naar het anonieme en ongedrukte werk Racha dat Erasmus aan Aleandro toeschreef; zie ook brieven 1719, 1744, 1804 en 1987.

18. Alonso Ruiz de Virués; zie brief 1684.

19. In De servo arbitrio en de brief waarop brief 1688 Erasmus' antwoord vormt.

[p. 134]

ten, verschijnen nu enkele lieden die alle rechtschapen mensen slecht gezind zijn. Ik zou willen dat dit onderwerp naar een andere tijd was verplaatst of dat zij tenminste in eendracht met de waarheid leefden. Met de zienswijze van Oecolampadius zou ik het eens zijn, als deze niet tegen de unanieme opvatting van de kerk inging. Want zolang er in de symbolen maar een geestelijke genade aanwezig is, zie ik niet wat het niet waarneembare lichaam doet, en denk ik dat het geen enkel nut heeft indien men het zou waarnemen. Toch kan ik van de eensgezinde opvatting van de kerk niet afwijken en heb ik dit ook nooit gedaan. Jouw meningsverschil met Oecolampadius is zo groot, dat je het liever met Luther eens wil zijn dan met de kerk. Je noemt zijn naam ergens met meer eerbied dan nodig was, terwijl je het gezag van anderen had kunnen inbrengen. Zodra ik mij enigszins van mijn plichten heb vrijgemaakt, zal ik je boek in zijn geheel doorlezen. Daarna zul je beter begrijpen wat mijn zienswijze is, als je mij tenminste toestaat mijn mening over jouw opvattingen te geven. Laat, verstandig als je bent, deze brief niet aan Jan en alleman lezen en houd me op de hoogte van wat er bij jou in de buurt gebeurt.

Het ga je goed, Bazel 6 juni 1526

Erasmus

Hertog Georg van Saksen had in talrijke brieven^20. bij mij erop aangedrongen een opvolger van Mosellanus^21. te sturen. Ik stuurde Jacob Teyng,^22. in beide talen uitstekend onderlegd. De zaak is niet heel succesvol verlopen. Misschien laadde hij een verdenking op zich, omdat hij onvoldoende afstand nam van de leer van Luther. Als de leerstoel daar nog vacant is, wil je me dat dan laten weten? Want Sigismundus^23. heeft besloten hier niet weg te gaan. Voor je Ptolemaeus^24. en het boek van Dürer^25. heb ik je al bedankt. Ik wacht nu op een afbeelding van Erasmus.^26.

Aan de zeer illustere heer Willibald Pirckheimer, stadsbestuurder

20. Zie brieven 1448 en 1520.

21. Petrus Mosellanus, hoogleraar Grieks in Leipzig, was op 14 april 1524 overleden.

22. Zie brieven 1561 en 1564-1568.

23. Sigismundus Gelenius.

24. Pirckheimer had een vertaling van Ptolemaeus gepubliceerd (Straatsburg, 1525).

25. Underweissung der messung mit dem Zirckel und Richtscheyt (Neurenberg, 1525), opgedragen aan Pirckheimer.

26. Zie brief 1729.