De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 12. Brieven 1658-1801

[p. 108]

1700 Aan Mercurino Gattinara
Bazel, 29 april 1526

Hartelijk gegroet. De brief van uwe hoogheid van 28 oktober^1. ontving ik eind april. Persoonlijk ben ik zijne majesteit de keizer en u met al uw welwillendheid bijzonder erkentelijk voor het verkrijgen van een officieel schrijven, hoewel er geen enkele vooruitgang is geboekt, afgezien van het feit dat de horzels^2. zijn opgejaagd en heftiger tegen mij tekeergaan. Er wordt mij geen enkele hoop op een jaargeld geboden, als ik niet terugkeer en dan is het nog erg onzeker. Als daarentegen mijn ziekte onvoldoende excuus biedt voor mijn afwezigheid, moesten de gebeurtenissen in Duitsland mij in elk geval van de boete vrijstellen.

Het gemor van de volgelingen van Luther tegen mij bewijst dat wat ik zeg de zuivere waarheid is. Hutten onder andere, Otto Brunfels en ten slotte Luther zelf beschuldigen mij en bestoken mij met fanatieke pamfletten. Luther heeft met een omvangrijk werk^3. op mijn Diatribe^4. geantwoord, maar zo vijandig als hij tevoren tegen iemand heeft geschreven. Daarin beweerde hij dat er niemand was die het evangelie (want zo noemen zij hun ketterij) zoveel gehinderd had als Erasmus. Juist de verstandigste lieden geven toe dat niemand de geest van Luthers' aanhangers meer gebroken heeft dan ik. Intussen vermeld ik niet hoeveel mensen ik met geheime gesprekken en brieven van hun verleiding heb teruggeroepen of in hun aarzeling heb tegengehouden. Dit durf ik in dat deel van Duitsland te doen, waar in het grensgebied de partij van Luther heel veel macht heeft. Ach, was de keizer maar volledig van de hele toestand op de hoogte. Dan was hij niet alleen van mening dat ik het niet verdiende van mijn jaargeld beroofd te worden, maar zou hij ongevraagd grotere beloningen geven, omdat ik met groot gevaar voor mijn leven tegen een machtige partij strijd.

Maar voor mij zijn een goed geweten en Christus, schenker van beloningen, voldoende, zoals u mij met uw vroomheid en wijsheid erop wijst. Maar intussen word ik van achteren door mensen van mijn partij neergestoken en ben ik niet bestand tegen het geweld en de aanvallen van mijn tegenstanders. Latomus lijdt al lang aan een onverzoenlijke haat tegen zowel mij als de humaniora. Hij hitst de decaan^5. en anderen, vooral monniken, op. Als vorsten

1. Brief 1643.

2. Adagia 60.

3. De servo arbitrio; zie brief 1667.

4. De libero arbitrio diatribe; zie brieven 1419 en 1481.

5. Nicolaas Coppin.

[p. 109]

in hun wijsheid de ongebreidelde hartstochten van die lieden niet beteugelen, zullen die zich direct richten op de ondergang van de talen en de betere literatuur en zullen ze onder een misleidend voorwendsel onschuldigen schade toebrengen. Deze handelwijze is niet alleen hoogst oneerlijk, maar maakt ook de partij van Luther sterker. Iedereen die nu tegen Erasmus strijdt, strijdt voor Luther. Vorsten dienen ervoor te zorgen dat de roem van de overwinning op die partij niet ten goede komt aan enkele lieden die op hun eigen belang uit zijn, maar tot algemeen voordeel van de kerk leidt. Dat zal gebeuren, indien men de fouten verbetert waaruit deze onrust is voortgekomen.

Ik heb, wat niet te ontkennen valt, de studies van talen en literatuur gestimuleerd. De scholastiek, die te veel naar spitsvondige haarkloverijen was afgegleden, heb ik naar de bronnen van de Heilige Schrift en naar de lectuur van oude orthodoxe kerkvaders teruggeroepen. Ik heb mijn best gedaan de wereld die door de ceremonies van farizeeën in slaap was geraakt, tot ware vroomheid op te wekken. Nooit heb ik mij bij enige partij aangesloten en zelf heb ik geen enkele partij om mij heen verzameld. In mijn talrijke publicaties kunnen zij tot nu toe geen enkele veroordeelde leerstelling aantonen, hoewel sommige lieden enkele passages verdraaien en tot verdenkingen of laster vervormen. Maar de toestand van deze tijd, waarin herhaaldelijk nieuwe leerstellingen tevoorschijn komen (onder andere het leerstuk dat onlangs opeens overal is verkondigd, namelijk dat in de eucharistie alleen het symbool van het lichaam van de Heer aanwezig is), laat geen tijd voor dergelijke spitsvondigheden. Zelfs in de brieven van Paulus zou men die kunnen verzinnen, als men met een vijandige exegeet te maken krijgt.

Ik val uwe hoogheid lastig terwijl u met de meest zware taken druk bezet bent, maar ik meende dat het in het belang van de openbare orde was, dat zijne majesteit de keizer en uwe hoogheid van deze feiten op de hoogte waren. Ik sta geheel tot uw dienst en bid dat hij, uit wie als enige het ware geluk voortkomt, u langdurige voorspoed mag geven.

Bazel, 29 april 1526

Uw nederige dienaar Erasmus van Rotterdam, eigenhandig geschreven

Aan de hooggeachte heer Mercurino Gattinara, opperkanselier van zijne majesteit de keizer. In Spanje