De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 12. Brieven 1658-1801

[p. 97]

1693 Van Simon Pistoris
Leipzig, 19 april 1526

Gegroet. Het valt, zeergeleerde Erasmus, niet in woorden uit te drukken hoe groot de erkentelijkheid is die jij bij de vorst Georg, hertog van Saksen, met je Hyperaspistes^1. hebt verkregen. Want daarin is alles naar zijn persoonlijke mening zo tegen Luther geschreven dat men het niet beter zou kunnen wensen. Van het lezen en herlezen van dat boek kan hij geen genoeg krijgen en jij hebt je bevrijd van alle verdenkingen die er bij hem enigermate tegen jou waren gerezen. Omdat jij vooral en terecht Luthers onbedwingbare neiging tot schelden en beledigen afkeurt, heeft de vorst er trouwens voor gezorgd dat een paar van zijn werken uit het Duits in het Latijn worden vertaald. Hierin applaudisseert Luther op wonderlijke wijze voor allerlei karikaturen van verschillende ordes die door een of andere schilder zomaar zijn verzonnen en zet hij mensen aan tot beschimpen en belasteren; en als het de goden behaagt, dat nog wel met de Heilige Schrift als dekmantel. Daarom stuur ik ze nu naar je op, zodat je opnieuw beseft dat je deze aanklacht tegen hem niet ten onrechte hebt geschreven.

Ook andere soortgelijke werken zijn in groten getale in de volkstaal zo schaamteloos geschreven, dat men zich bijzonder kan verbazen als er één christen is die ze prijst. Maar wie kan alles en met zo'n grote schaamteloosheid in het Latijn vertalen? Drie maanden geleden al sprak hij ook de vorst per brief^2. vermanend toe, wel iets vriendelijker dan hij elders pleegt te doen, maar toch met een enorme arrogantie en dreigementen die bij een koning horen. Maar de vorst antwoordde zo, dat velen, hoe partijdig zij in andere gevallen ook waren, gedwongen werden toe te geven dat aan Luther niets was toegeschreven dat onjuist was. Om je duidelijk te laten weten dat de vorst zelf het in alles met je eens is, stuur ik je hierbij een kopie van zijn brief en die van Luther in een Latijnse vertaling.

Wij verwachten van jou niet alleen een voortreffelijke verdediging van de vrije wil, maar ook een weerlegging van alle andere punten waarmee Luther zijn zaak inkleedt. Het gaat er vooral om dat hij de kerk tot niets terugbrengt en op grond van het verdorven gedrag van enkele lieden op de manier van Hus uitspraken doet over haar leer en haar regelingen. Daarnaast beweert hij dat Gods woord niet zonder onrust verkondigd kan worden. Als je

1. Zie brief 1667.

2. De brief van Luther was gedateerd op 21 december 1525; het antwoord van de hertog op 28 december. In brief 1743 meldt Erasmus de hertog dat hij kopieën hiervan naar het Engelse hof had gestuurd.

[p. 98]

hem in elk geval ervan overtuigt dat dit onjuist is (wij twijfelen daar niet aan), zul je niet alleen met de vrije wil de overwinning behalen, maar al het andere waarmee hij de ogen van het volk verblindt, vernietigen en hen die zomaar zijn weggegaan, naar de eenheid van de kerk terugroepen. Wij bidden dat Jezus Christus je de genade geeft om datgene waarmee je bent begonnen, vastberaden te voltooien.

Teyng kon ik niet hier houden, en wel, naar ik later vernam, omdat hij zag dat de vorst degenen die een eenmaal gedane gelofte niet nakomen, niet kan tolereren. Ik hoor dat hij priester is, maar hij wil als zodanig niet erkend worden. Ik heb je al een jaar geleden vanuit Esslingen over enkele vertrouwelijke zaken geschreven^3. en hoewel ik tot nog toe geen enkel antwoord van je heb ontvangen, zie ik toch dat je mijn wens gedeeltelijk hebt uitgevoerd en hoop ik dat je met de discussie die je bent aangegaan meer zult bereiken.^4. Ik wens dat het je goed blijft gaan.

Leipzig, 19 april 1526

Simon Pistoris, doctor etc.

3. De brief is niet bewaard gebleven; brief 1744 vormt hierop gedeeltelijk een antwoord.

4. In het beloofde tweede deel van de Hyperaspistes; zie brief 1853.