De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 12. Brieven 1658-1801

1688 Aan Maarten Luther
Bazel, 11 april 1526

Erasmus van Rotterdam groet Maarten Luther

Je brief^1. kreeg ik te laat; zelfs als hij eerder was gekomen, zou hij mij niet hebben geraakt. Ik ben niet zo kinderachtig dat ik met een of twee grapjes gunstig gestemd raak en met een handpalm gekalmeerd word, nu mij zoveel meer dan dodelijke wonden zijn toegebracht. De hele wereld weet al wat voor karakter je hebt. Met je pen heb jij je zo beheerst, dat je tot nu toe tegen

1. De brief die Erasmus kreeg toen hij de Hyperaspistes al had geschreven, is verloren gegaan.

[p. 83]

niemand zo onbehouwen of, wat afschuwelijker is, zo kwaadaardig geschreven hebt. Nu komt het je natuurlijk goed van pas dat je een zwakke zondaar bent, terwijl je op andere momenten alleen maar verlangt dat men je niet als een god beschouwt. Jij bent, zoals je schrijft, iemand met een onstuimig karakter, en je beleeft genoegen aan zo'n opvallend argument. Waarom liet jij dan niet lang geleden die wonderlijke verontwaardiging^2. tegen de bisschop van Rochester^3. of Cochlaeus klinken? Zij noemen je bij je naam en dagen je met hun beledigingen uit, terwijl mijn Diatribe^4. een vriendelijke behandeling is. Wat is dan het bewijs van al die zotte beledigingen en misdadige leugens, dat ik een atheïst en een epicureeër ben, een scepticus in zaken die het christelijk geloof betreffen, een godslasteraar en wat niet meer? En dat naast talloze andere beschuldigingen waar je over zwijgt. Ik til hier minder zwaar aan, omdat niets hiervan mij gewetenswroeging bezorgt. Als ik niet op een christelijke manier over God en de Heilige Schrift zou denken, zou ik mijn leven zelfs niet één dag willen rekken. Als je de kwestie met je gebruikelijke onstuimigheid maar zonder buitensporige beledigingen had behandeld, zou je minder mensen tegen je in het harnas hebben gejaagd. Nu was het voor jou een genoegen om meer dan een derde van je boek hieraan te besteden, omdat je je hart volgde. De feiten zelf laten zien hoeveel je mij tegemoet bent gekomen, omdat je mij met zoveel duidelijke beschuldigingen opzadelt. Mijn Diatribe wilde daarentegen geen dingen oprakelen die de wereld zelf al wist.

Jij beeldt je in, denk ik, dat Erasmus geen aanhangers heeft. Er zijn er meer dan je denkt. Maar het is niet zo belangrijk wat ons beiden overkomt, vooral mij, omdat ik binnenkort van hier zal vertrekken, zelfs als de hele aardbol voor mij zou applaudisseren. Behalve mij zit het alle fatsoenlijke mensen dwars dat jij met je arrogante, brutale en opruiende karakter de hele wereld met een verderfelijke tweespalt schokt. Rechtschapen mensen en liefhebbers van de humaniora lever je uit aan enkele onbesuisde farizeeërs; schurken en lieden die op een revolutie^5. uit zijn, voorzie jij van wapens voor een opstand. Kortom: je behandelt de zaak van het evangelie zo, dat je alles wat wel en niet heilig is door elkaar haalt, alsof jij je erop toelegt dat deze storm nooit een goede afloop heeft - iets waar ík wel altijd naar heb gestreefd. Ik ga niet na wat je aan mij te danken hebt en welke beloning ik daar-

2. Erasmus gebruikt hier het Griekse woord deinosis, een term die in de retorica wordt gebruikt om een beschuldiging erger te maken; vgl. Quintilianus, Institutio oratoria ix, 2, 104.

3. John Fisher.

4. De libero arbitrio diatribe; zie brieven 1419 en 1481.

5. Een verwijzing naar de Boerenoorlog (1524-1525).

[p. 84]

voor heb ontvangen. Dat zijn allemaal persoonlijke zaken; maar de algemene ellende en de ongeneeslijke verwarring in allerlei zaken kwellen mij. Wij hebben die uitsluitend te danken aan jouw onbeheerste karakter dat ontoegankelijk is voor vrienden die goede raad geven, en bij alles wispelturig vanwege enkele onbeduidende, duistere figuren. Wie jij uit de macht van de duisternis hebt bevrijd, weet ik niet. Toch diende je eerder het zwaard van je pen te trekken tegen zulke ondankbare lieden dan tegen een verhandeling die gematigd van inhoud is. Ik zou je een betere mentaliteit toewensen, als jij niet met die van jou erg ingenomen was. Je mag mij toewensen wat je wilt, als het maar niet jouw houding is, tenzij de Heer haar bij je zal veranderen.

Bazel, 11 april 1526, de dag waarop ik je brief ontving