De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 12. Brieven 1658-1801

1686 Aan Francesco Chierigati
Bazel, 1 april 1526

Erasmus van Rotterdam groet Francesco Chierigati, bisschop van Teramo

Je brief die je op 13 januari uit het Vaticaan had verzonden,^1. heb ik ontvangen, maar hij was geopend. Dat gebeurt nu bij bijna alle brieven. Men zei dat Spanjaarden dit hebben gedaan, ik denk degenen die een of andere vesting in de Alpen hebben bezet. Je verontschuldiging voor je langdurig zwijgen^2. kwam mij heel aangenaam over, niet omdat je ook maar enigszins in vriendelijkheid tekortschoot - want ongevraagd overlaad je dit mannetje zonder dat hij maar iets verdiend heeft met zoveel vriendelijkheid -, maar omdat zij duidelijk blijk gaf van je bijzondere sympathie en welwillendheid jegens mij, die tussen de golven van al je bezigheden door niet uit je aandacht kon verdwijnen. De algemene wereldwijde rampen, waarom jij vroom als je bent treurt, zijn voor iedereen een kwelling, tenzij hij volledig goddeloos is en zich van alle menselijk gevoel heeft ontdaan. Al lang heb ik goede hoop dat de vrede onder de vorsten wordt hersteld,^3. maar het zit mij dwars dat alles zo lang duurt. Ik zie gebeuren wat zich bij een lichaam vol zweren meestal afspeelt. Wanneer je een eerste of tweede zweer op welke manier

1. De brief is niet bewaard gebleven.

2. De laatste brief (1336) dateert van 8 januari 1523.

3. Het verdrag van Madrid tussen Karel v en Frans i was op 14 januari 1526 gesloten.

[p. 76]

dan ook bent kwijtgeraakt, komt een andere kwaal tevoorschijn. Maar over de zaken van de vorsten kan ik niets schrijven dat jou onbekend is, en als ik het wel zou kunnen denk ik dat het niet zonder gevaar zou zijn. De weg is erg lang, er is geen vertrouwen en de sympathieën van de mensen veranderen voortdurend.

De opstand van de boeren^4. is bijna bedwongen, maar op een meedogenloze wijze. De omvang van de kwaal vereiste dit. Desondanks dreigt deze pest opnieuw uit te breken. Maar men heeft er naar mijn mening voor gezorgd, dat de opstandelingen niet kunnen doen wat eerder wel mogelijk was. Er is trouwens een andere pest, die zich al bijna van heel Europa meester heeft gemaakt en veel ernstiger is dan de razernij van de oorlogen. Want de eerstgenoemde pest gaat slechts tegen mensen en hun bezittingen tekeer, maar de andere laat door het schenden van de godsdienst en het vernietigen van de eendracht de mens volledig in de onderwereld terechtkomen. Toch lijkt hij milder dan een normale pest, want veel mensen komen weer bij zinnen en bij de meesten is de sympathie bekoeld. Ik maak in deze kwestie op geen enkele manier aanspraak op enige roem, zelfs wanneer lieden die deze sekte krachtig steunen, zo tegen mij tekeergaan alsof ik mij hiervoor het meest heb ingezet.

Om over anderen nu maar te zwijgen: Luther heeft onlangs een enorm werk tegen mij geschreven, waar hij lang en met veel ijver aan had gewerkt, maar met zoveel bittere opmerkingen, beledigingen en laster doordrenkt dat hij tegen niemand eerder zo vijandig heeft geschreven. Mijn gedeeltelijk antwoord stuur ik je toe.^5. Zijn publicatie krijg je ook van me, als ik iemand kan krijgen, die deze kleine last wil dragen. Een heftig meningsverschil onder zijn volgelingen versterkt mijn hoop dat aan dit kwaad een eind komt. Luther verdedigt met enkele aanhangers dat het ware lichaam van Christus in de eucharistie aanwezig is; vele anderen verzetten zich sterk hiertegen. Aan beide kanten wordt de kwestie met bijtende pamfletten behandeld. In Zwitserland is besloten met Pinksteren een openbaar debat^6. te houden in een stad die de naam aan haar baden ontleent, Baden. Wat dat voor mij zal betekenen weet ik niet. Enkele duistere lieden, die denken dat zij de hele kerk op hun schouders torsen, doen hun best te voorkomen dat het een succes wordt. Onder het voorwendsel de godsdienst te verdedigen dienen zij hun eigen verlangens. Want omdat zij de talen en de humaniora veel dieper haten dan de hele Luther, doen zij met opvallende trucs hun best om degenen die dit soort studies bevorderen, op elke manier te beledigen.

4. De Duitse Boerenoorlog duurde van 1524 tot 1525.

5. De Hyperaspistes als reactie op De servo arbitrio; zie brief 1667.

6. 20 mei 1526; zie brief 1708.

[p. 77]

Terwijl ik niet zonder persoonlijk gevaar tegen een krachtige partij strijd, heeft intussen iemand in Leuven^7. drie werken tegen mij laten verschijnen zonder daarbij mijn naam te vermelden. Daarna hebben vier dominicaner malloten zonder hun naam te noemen, maar wel die van mij, een boek^8. uitgegeven, dat aan alle kanten wemelt van misdadige leugens en meer dan idiote beschimpingen. Na het plegen van deze misdaad zijn zij alle kanten uit gevlucht. In Parijs heeft bovendien een of andere dominicaan^9. mijn Colloquia misvormd en onder mijn naam een voorwoord eraan toegevoegd waarin ik mijzelf veroordeel. In Lyon liet deze pias zijn vroomheid zien, want hij stal bij zijn beschermheer, zoals ze me schrijven, driehonderd gouden kronen en sloeg op de vlucht. Hij is gegrepen toen hij te midden van enkele hoeren vrolijk zat te drinken.^10. In hetzelfde Parijs heeft Pierre Cousturier, een theoloog en kartuizer, onlangs een boek van een normale omvang tegen mij gepubliceerd, waarin hij niets anders dan ondoordachte oordelen, ketterse uitspraken en lasterpraat laat horen. De enige reden is dat ik het Nieuwe Testament slechts voor privégebruik heb vertaald. Dezelfde man publiceert nu een boek^11. waarvan ik alleen maar het begin heb gezien, maar dat duidelijk van zijn onbedwingbare kwaadsprekerij getuigt. En toch zijn het volstrekt onbetekenende futiliteiten, die hij tot zulke tragedies opblaast.

Door toedoen van deze lieden blijft er geen tijd over om te doen wat mijn hart verlangt en wat jij met je vroomheid adviseert. Maar hoewel het erg moeilijk is met zo'n sterke partij oorlog te voeren en nog lastiger om alleen aan beide linies te strijden en van beide kanten aanvallen af te weren, ben ik toch vastbesloten eerder aan deze ellende te overlijden dan het lidmaatschap van de kerk op te geven. Christus zal mij kracht en beloning geven. Als ik je kon ontmoeten, zou ik over meer zaken mijn hart bij je uitstorten; ik hoop dat dit eens zal gebeuren. Deze hele herfst en winter heb ik met verkoudheid en nierstenen te kampen gehad, tegen de lente begon ik weer op adem te komen. Eerwaarde, meest geachte bisschop, ik wens je alles toe wat je met je buitengewoon vriendelijke manier van doen verdient.

Bazel, eerste paasdag 1526

7. Jacobus Latomus; zie voor de werken brief 1674, noot 12.

8. Zie brief 1674, noot 13.

9. Lambertus Campester; in brief 1581 noemt Erasmus zijn naam (p. 124); zie ook brieven 1341a, p. 251, en 1655.

10. Zie brief 1655.

11. Antapologia; zie brief 1685, noot 3.