De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 12. Brieven 1658-1801

1678 Aan Michel Boudet
Bazel, 13 maart 1526

Erasmus van Rotterdam groet Michel, bisschop van Langres

Eerwaarde bisschop, ik had niets nieuws te schrijven. Maar de man die deze brief bezorgt,^1. stond erop dat ik iets schreef, omdat hij, naar ik meen, heeft ondervonden hoe edelmoedig jij bent. Ik had niets om te sturen behalve

1. Mogelijk Hilarius Bertolph.

[p. 55]

enkele werkjes van Plutarchus die ik had vertaald, en mijn antwoord aan Luther.^2. Hieronymus is nu heel voorspoedig voltooid,^3. en ten koste van veel zweet zijn de Adagia uitgebreid en verbeterd.^4. Ik was begonnen met de voorschriften voor het huwelijk, waarom de koningin van Engeland, een vrome en ontwikkelde dame, mij had gevraagd.^5. Maar mijn werkzaamheden werden onderbroken door een werk van Luther,^6. dat onverwacht kwam aangevlogen en waarmee hij op mijn Diatribe^7. ingaat, maar zo giftig, zo schunnig en ook zo gemeen, dat hij tot nu toe niemand zo driest heeft aangevallen. Daarentegen heeft mijn Diatribe de kwestie heel beheerst en zonder scheldpartijen behandeld. Alles waartoe de kerk van Wittenberg door geleerdheid of laster in staat was, is in dit boek bijeengebracht. Het werk heeft een meer dan normale omvang en wordt in het Duits vertaald^8. om daarmee handwerkslieden en boeren tegen mij op te zetten, want bij hen wordt Erasmus niet gehoord. Met opvallende ijver hadden zij ervoor gezorgd, dat het boek mij niet vóór de jaarmarkt van Frankfurt zou bereiken met als doel om, wanneer het boek van Luther zonder mijn antwoord was verspreid, enkele maanden ongestraft triomfen te vieren. Maar toevallig stuurde een vriend uit Leipzig^9. het mij toe, maar zó laat, dat er voor het lezen, antwoorden en drukken nauwelijks twaalf dagen resteerden. Ik weet dat jij het niet zult geloven, maar hier geloven mensen het, die het hebben gezien. Op de rest van het werk zal ik een zorgvuldiger antwoord schrijven.

Ik was voor andere zaken geboren, maar het lot heeft het zo beschikt dat Erasmus op de leeftijd waarop gladiatoren gewoonlijk ontslag krijgen, niet alleen gedwongen wordt met een net in de arena te verschijnen, maar ook om thèriomachein, dat wil zeggen met wilde beesten te strijden. Want wat is er onstuimiger dan die Cousturier? Bij Luther verbaas ik mij over zulke verschillende personages. Sommige zaken schrijft hij zo, dat hij de geest van een apostel lijkt uit te ademen. Maar welke nar overtreft hij daarentegen niet met zijn sarcasmen, spotternijen, beledigingen en grappen? Vol hoogmoed minacht hij keizers en bisschoppen en bij het gefluister van de meest onbe-

2. Hyperaspistes; zie brief 1667.

3. Zie brieven 1465 en 1675.

4. Zie brief 1659.

5. Institutio christiani matrimonii (Bazel, Froben, augustus 1526), opgedragen aan Catharina van Arragon; zie brief 1727.

6. De servo arbitrio.

7. De libero arbitrio diatribe.

8. Door Justus Jonas; de vertaling Das der freie wille nichts sey. Antwort D. Martini Luther an Erasmum Roterdam verscheen begin 1526 in Wittenberg.

9. Waarschijnlijk Simon Pistoris.

[p. 56]

langrijke en verachtelijke lieden gaat hij tegen iedereen zo tekeer, alsof hij vergeten is welk toneelstuk hij opvoert en welke rol hij op zich heeft genomen.

In boeken die hier zijn gepubliceerd, wordt ons geleerd dat het lichaam en bloed van de Heer in de eucharistie niet werkelijk aanwezig zijn.^10. Toen de magistraat mij naar mijn mening vroeg, heb ik geantwoord niets anders te geloven dan wat de katholieke kerk had vastgesteld.^11. Dit antwoord viel verkeerd bij deze nieuwe evangelieverkondigers, die op een armzalige wijze aan hun mening wilden vasthouden. Hoewel ik hier aan de kant van Luther stond, die in dit opzicht met hen van mening verschilt, hebben zij hem toch ertoe aangezet al wat hij aan vergif in zich had over mij uit te storten. Dat zijn ongetwijfeld de strijdtechnieken van de evangelieverkondigers. Terwijl ik met dergelijke monsters streed, ben ik desondanks aangevallen door mensen als Cousturier^12. en Béda.^13. Beide partijen spelen namelijk hun rol zo alsof zij geen gelukkige afloop willen.

Als ik je met deze brief lastig val, moet je het deze jongeman^14. kwalijk nemen. Met jouw vriendelijkheid heb je hem geleerd een brief af te dwingen, ook al is deze overbodig. Ik wens je, eerwaarde heer, het beste toe.

Bazel, 13 maart in het jaar 1526

10. Vooral Oecolampadius' De genuina verborum Dei ‘Hoc est corpus meum’ iuxta vetustissimos authores expositione liber, dat in 1525 niet in Bazel, maar in Straatsburg verscheen.

11. Zie brief 1636.

12. Zie brief 1591

13. Zie brief 1571.

14. De bezorger van de brief (Hilarius Bertolph).