De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 12. Brieven 1658-1801

1667 Aan de lezer
Bazel, 20 februari 1526

De brief is het voorwoord van Erasmus' Hyperaspistes,^1. die in maart 1526 bij Froben verscheen.

1. De volledige titel luidt Hyperaspistes diatribae adversus Servum Arbitrium Martini Lutheri. Het werk is een reactie op Luthers De servo arbitrio, waarmee Luther Erasmus' De libero arbitrio beantwoordde.

Erasmus van Rotterdam groet de lezer

Onder de naam van Maarten Luther is het werk Servum arbitrium verschenen, maar veel mensen hebben er met de grootste zorg lange tijd aan gewerkt - want een jaar geleden is men met het drukken begonnen, zoals enkele lieden zeiden die beweerden dat ze een aantal pagina's hadden gezien.^2. Dit blijkt ook uit de feiten. Ik heb het boek laat ontvangen, en nog wel toevallig. Want niet alleen de volgelingen van Luther hielden het verborgen om tenminste

2. Niet erg waarschijnlijk; De servo arbitrio verscheen eind december 1525; zie ook brieven 1576 en 1624.

[p. 33]

enkele maanden hun triomf te vieren, maar ook onze gemeenschappelijke vijanden, die van mij niets moeten hebben vanwege mijn zorg voor de humaniora en van Luther vanwege zijn onjuiste leerstellingen.

De hoeveelheid tijd die ik kon besteden aan het herlezen van mijn Diatribe,^3. vervolgens aan het doornemen van het werk van Luther, dat eerder langdradig dan uitvoerig is, en ten slotte aan het opstellen van mijn antwoord, bedroeg niet meer dan tien^4. dagen. Ik kreeg het boek, terwijl ik vermoeid was en nog altijd druk bezig met de laatste voorbereidingen voor de komende jaarmarkt. Als iemand mij niet gelooft, zijn hiervoor in Bazel de meest betrouwbare getuigen beschikbaar.

Desondanks besloot ik, omdat ik merkte hoe schaamteloos enkele lieden toen al bij de geur van Luthers boek begonnen te juichen, voor de komende jaarmarkt in Frankfurt een gedeeltelijk antwoord te publiceren, ook al was het in allerijl geschreven. Ik wilde hiermee bereiken dat die lui een bescheidener triomf zouden vieren, voordat zij de overwinning hadden behaald. Ik heb een antwoord geschreven op het deel waarin Luther het voorwoord van mijn Diatribe aanvalt. Op de rest zal ik uitvoeriger ingaan, als ik daarvoor tijd heb. Op diverse plaatsen heb ik de nummers van de hoofdstukken van de polemiek van Luther in de marge opgenomen, zodat u eenvoudiger wat ik weerleg kunt vergelijken, wanneer u eerst zijn hoofdstukken van een nummer hebt voorzien. Het ga u goed. U kunt een meer beslissende overwinning in deze discussie verwachten.

Bazel, 20 februari 1526

3. De libero arbitrio diatribe; zie brief 1419.

4. Dit aantal wordt ook in brief 1691 vermeld; in brieven 1674, 1678, 1679 en 1683 is sprake van twaalf dagen.