De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 12. Brieven 1658-1801

1663 Aan Frans van der Dilft
Bazel, 3 februari 1526

De brief vormt het voorwoord bij de vertaling van Plutarchus' De vitiosa verecundia, die als aanvulling bij Erasmus' Lingua in februari 1526 bij Froben verscheen.

Desiderius Erasmus van Rotterdam groet de hooggeachte jongeman Frans van der Dilft

Geen gebreken brengen een groter verderf teweeg, mijn beste Frans, dan gebreken die met het uiterlijk van deugden worden opgepoetst. Tot dit soort behoort buitensporige verlegenheid, die de Grieken dusopia^1. noemen. Deze schadelijke kiem ontspruit het liefst bij de beste en meest edele geesten. Als je hem probeert los te trekken, komt er iets voor in de plaats dat schadelijker is; als je hem verwaarloost, brengt hij een grote hoeveelheid ellende mee. Maar als je hem onder voorzichtige leiding verbetert, is hij de beste beschermer van de onschuld en als het ware een sieraad voor alle deugden. Terecht beweert Aristoteles^2. dat schaamte geen deugd is, maar een goede eigenschap

1. Het woord dusopia betekent ‘valse schaamte’.

2. Ethica Nicomachea ii, 7, 14 (1108A, 30-35) en iv, 9, 1-3 (1128B, 10-21).

[p. 26]

die bij jonge kinderen wijst op een edel karakter vol goede verwachtingen. Zo zegt de oude man in de komedie het:^3. ‘Hij schaamde zich, het is in orde.’ Maar als schaamte overdreven is, houdt zij gebreken verborgen om genezing te verhinderen, zoals Horatius^4. schreef: ‘Een verkeerde schaamte houdt onverzorgde zweren verborgen.’ Plato^5. is van oordeel dat men deze aandoening met hartelijke uitnodigingen moet bestrijden. Verlegenheid stompt de kracht van de geest af. Daarom noemden de ouden de eerste fase van dwaasheid, die naar men zegt het gevolg is van drank met een paar gram nachtschade,^6. ‘het toneelstuk van de verlegenheid’. Vaak ziet men mensen die door een dergelijke verlegenheid zo buiten zinnen zijn, dat hun verstand afwezig lijkt. Om kort te zijn: verlegenheid maakt mensen niet alleen ongeschikt om te studeren en te oordelen, maar ook om te spreken en iedere eervolle functie in het leven te vervullen.

Daarom heb ik met des te meer plezier dit werkje van Plutarchus, dat ik als bijlage aan mijn Lingua^7. wilde toevoegen, vertaald, omdat ik zelf, als ik de periode van het leven achter mij naloop, vaststel dat ik door verlegenheid de meeste fouten heb gemaakt. Het meest ongelukkige dat mij is overkomen, is wat ik tegen mijn eigen mening heb gedaan om aan de schaamteloze verlangens van mijn vrienden te voldoen. Omdat ik merkte, dat jij door je bijzondere aanleg van nature veel schroom en inschikkelijkheid bezit, meende ik jou met dit boekje als met een tegengif te moeten beschermen om te voorkomen dat je schuchterheid in valse schaamte overgaat. Hoeveel schade zij je tot nu toe bezorgd heeft, weet ik niet, maar ik wijt het in elk geval aan het feit dat ik pas laat je rijk bedeelde en vriendelijke geest heb leren kennen. Als dit eerder was gebeurd, was het ook jou, als ik me niet vergis, ten goede gekomen.

Maar ik zal je niet langer van Plutarchus afhouden, van wie je dit alles beter zult horen. Het ga je goed.

Bazel, daags na Maria Lichtmis in het jaar 1526

3. Micio in Terentius, Adelphi 643.

4. Epistolae i, 16, 24.

5. Aulus Gellius, Noctes Atticae xv, 2, 4, waarin verwezen wordt naar Plato, Leges 637A en 674E.

6. Letterlijk staat er ‘met het gewicht van een drachme aan nachtschade’; zie Plinius, Naturalis historia xxi, 177-178.

7. Zie brief 1593.