De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 11. Brieven 1535-1657

1615 Aan Marguerite van Angoulême
Bazel, 28 september 1525

Erasmus van Rotterdam aan Marguerite, koningin van Navarra,^1. gegroet

Meer dan eens hebben bewonderaars van uw deugden mij in hun brieven aangespoord aan uwe Hoogheid in deze orkaan van tegenslagen^2. bij wijze van troost iets te schrijven. Toen dan ook degene die u deze brief bezorgt,^3. een geleerd en edel man, onverwacht verscheen met het voornemen rechtstreeks naar Spanje te gaan, maar zonder uitstel hiervandaan zou vertrekken, heb ik mij afgevraagd of ik helemaal niets van mij moest laten horen dan wel een korte en onverzorgde brief moest sturen. Mijn bijzondere genegenheid voor u won het van mijn schroom en onzekerheid. Want al sinds lange tijd bewonder en waardeer ik al die bijzondere gaven die God u heeft meegegeven: wijsheid die zelfs een filosoof waardig is, ingetogenheid, zelfbeheersing, devotie, onwrikbare geestkracht en een bewonderenswaardige minachting voor alles wat vluchtig van aard is. Want wie zou niet opkijken tegen deze eigenschappen die verenigd zijn in de zuster van een zo grote koning? Bij priesters en monniken zijn die met moeite te vinden. Ik zou hiervan beslist geen melding maken als ik niet zeker wist dat u niets daarvan toeschrijft aan uw eigen kracht, maar alle lof toedicht aan de Heer, de schenker van alle goede gaven. Vandaar dat ik meer uit verlangen u geluk te wensen dan om u te troosten dit initiatief heb genomen. Ik geef toe dat uw ellende enorm is, maar niets in de mensenwereld is zo vreselijk dat het in staat is een ziel die waarlijk steunt op de onwrikbare rots die Jezus Christus is, van haar stuk te brengen.

1. Deze titel is toegevoegd in latere drukuitgaven van de brief; Marguerite werd pas in 1527 koningin van Navarra.

2. Marguerite had op 11 april 1525 haar man (Karel iv van Alençon) verloren, terwijl haar broer, Frans i, in krijgsgevangenschap verkeerde sinds de slag bij Pavia (24 februari 1525).

3. Waarschijnlijk Pierre Toussain.

[p. 225]

Als u zich afvraagt hoe ik u ken, terwijl ik u nooit heb ontmoet, kan ik antwoorden dat velen die nooit kans hebben gezien u te ontmoeten, u kennen van het portret dat van uwe Hoogheid is geschilderd. Maar oprechte en geleerde mannen hebben mij in hun brieven een veel duidelijker beeld van uw geest geschetst dan welke schilder ook met zijn kleurenpalet uw beeltenis zou kunnen vormgeven. Aan mijn eerlijkheid hoeft u echt niet te twijfelen. Zoals ik u prijs en waardeer zoals ik u ken, zo praat ik u niet naar de mond omdat u een invloedrijke positie heeft. Ik ben namelijk op niets anders uit dan op wederzijdse vriendschap. Al sinds geruime tijd beantwoord ik de vriendschap van de zeer christelijke koning.^4. Dit is meer overeenkomstig de werkelijkheid dan dat ik hem mijn vriendschap aanbood. Want hij was het die mij van zijn kant op alle mogelijke manieren tot vriendschap uitnodigde. Ik kan niet anders dan een heldin en edele vrouwe als u, in de Heer mijn genegenheid schenken. Om meer dan één reden ben ik de keizer niet alleen mijn toewijding maar ook mijn gevoel van verbondenheid verschuldigd. Allereerst omdat ik in zijn rijk geboren ben, voorts omdat ik al een aantal jaren zijn beëdigde raadsheer ben. Had hij zijn overwinning^5. maar op de Turken kunnen behalen! Hoe gelukkig zou de wereld zijn geweest als de twee voornaamste wereldleiders eendrachtig hun strijdkrachten samen hadden kunnen inzetten tegen de vijanden van het rijk van Christus! Dat was in onze vurigste gebeden onze wens. Maar het waren, denk ik, de zonden van de mensen die verhinderden dat God ons die gunst waardig keurde.

Tot nu heb ik mijn keizer niet van ganser harte geluk kunnen wensen met zijn overwinning, hoe overweldigend die ook was. Maar ik heb goede hoop dat het niet lang duurt of wij kunnen u en uw Frankrijk in dezelfde mate als de keizer feliciteren met deze door het lot gegeven omwenteling, van welke kant die ook komt. Zodanig is de macht van de Schepper, die de menselijke aangelegenheden met een zeker geheim plan bestuurt, en niet zelden, wanneer de situatie hopeloos lijkt, de rampspoed der stervelingen plotseling doet verkeren in een heel verheugende afloop. Het is vooral de lankmoedige goedertierenheid van God die mij deze hoop verschaft. Ik ben van mening dat hij ons reeds zijn genade is gaan tonen. Voorts wordt die hoop deels ingegeven door het karakter van de keizer, wiens zachtmoedigheid de omvang van zijn vermogen evenaart of nog overtreft, deels door de opmerkelijke behendigheid van de zeer christelijke koning. Ik geloof zelfs dat er tussen hen al een hechte en onverbrekelijke verstandhouding is ontstaan.

De brief die uwe Hoogheid heeft gestuurd aan de hooggeachte Poolse

4. Frans i; vanaf de 15e eeuw droeg de Franse koning de eretitel rex christanissimus of roi très-chrétien.

5. Op Frans i, te Pavia.

[p. 226]

edelman Jan Łaski, toen u uw vertrek naar Spanje voorbereidde, heeft mij in mijn hoop gesterkt. Want hij woont met mij in hetzelfde huis. Met hem deel ik alles, zoals dat tussen vrienden hoort. De brief maakte duidelijk dat u niet alleen met ongebroken geest de slagen van het lot ondergaat, maar bevat zelfs een aantal opwekkende woorden die onze bezorgdheid hebben verminderd. Als deze hoop ons niet teleurstelt, kunnen wij niet alleen de keizer en u, maar de gehele christelijke wereld gelukwensen.

Ik zou u nu om twee redenen om vergiffenis moeten vragen, ten eerste omdat ik de vrijheid heb genomen uit eigen beweging aan een zo machtige dame te schrijven, ten tweede omdat ik dat doe zonder er voldoende tijd voor te nemen, iets wat een gewone burger zich jegens een vriend al nauwelijks kan veroorloven. Maar het vertrouwen dat ik heb gekregen in uw bijzondere innerlijke goedheid heeft al mijn terughoudendheid weggenomen. Moge de Heer Jezus u in goede gezondheid en in hem bloeiende bewaren, voorzien van al het waarlijk goede.

Gegeven te Bazel aan de vooravond van Sint-Michaël, in het jaar 1525