De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 11. Brieven 1535-1657

[p. 192]

1596 Aan Noël Béda
Bazel, 24 augustus 1525

Aan de volmaakte hooggeleerde Noël Béda, hooggeachte heer en vriend, hartelijk gegroet

Hooggeachte heer, op uw brief^1. had ik een antwoord^2. geschreven en naar Straatsburg gestuurd, met de bedoeling dat het vandaar naar u doorgestuurd zou worden. Maar toen er geen enkele geschikte koerier te vinden was, is het bij mij teruggekomen. De huidige koerier heb ik op eigen kosten ingehuurd om mij uw aantekeningen te bezorgen. Ik wist dat ik het werk van Augustinus waarin hij de Bergrede verklaart,^3. heb gelezen, maar niet hoe nauwkeurig. Maar toen ik op uw aanraden begonnen was het te herlezen, constateerde ik dat alle marges vol stonden met aantekeningen van mijn hand. Bovendien haal ik daaruit in mijn annotaties bij het vijfde en zesde hoofdstuk van Mattheus veelvuldig bewijsplaatsen aan. Vandaar dat ik verbaasd ben dat u mij ervan verdenkt dat werk niet gelezen te hebben. Augustinus schreef deze hoofdstukken weliswaar in een fijnzinnige en precieze stijl, maar toen hij nog maar priester was en nog niet diepgaand vertrouwd was met de theologische literatuur, ofschoon hij zich reeds met succes bekwaamd had in een commentaar op de Heilige Schrift. Op veel onderdelen van dit werk heeft hij zelf al correcties aangebracht, en dan nog blijven er enkele passages over die vragen om een vriendelijke en genadige lezer. Daarom heb ik gedacht dat ik niet angstvallig moest vermijden her en der met hem van mening te verschillen. Ik heb het werk vrijwel geheel herlezen, en in mijn eigen werk geen enkele storende fout kunnen ontdekken. Gerson heb ik niet in mijn bibliotheek staan, maar ik zal hem kopen of ergens te leen vragen. U zult zien dat ik volgzaam genoeg ben als ik een raadgever tref van wie ik iets kan opsteken.

De menselijke talenten zijn divers en ze leiden niet allemaal langs dezelfde weg naar het doel van de gelukzaligheid. Ik ben van mening dat ik steeds heb gedaan wat ook u en uw collega's doen, zij het niet op dezelfde manier. En als deze noodlottige storm niet zou zijn opgestoken, dan zou ik zeker niet vergeefs hebben gepoogd de talen en de schone letteren weer tot bloei te brengen en tevens de kerkvaders en de bronnen van de Heilige Schrift in ere te herstellen. Omdat ik constateer dat in deze tijden niets geschreven kan

1. Brief 1579.

2. Brief 1581.

3. De sermone Domini in monte.

[p. 193]

worden zonder dat sommigen er aanstoot aan nemen, heb ik besloten mij rustig te houden en mij er geheel op te richten mijn werken die gepubliceerd zijn en niet teruggenomen kunnen worden, te zuiveren, zodat ze zoveel mogelijk vrij zijn van onvolkomenheden. Degene die zo vriendelijk wil zijn mij hierbij te helpen, kan bij mij op de grootste erkentelijkheid rekenen. Als ik de indruk mocht wekken dat ik in mijn eerstvolgende uitgave in te geringe mate zaken verander die op kritiek zijn gestuit, zal ik me zonder bezwaar een strenger criticus betonen van mijn werken dan Augustinus was voor de zijne. Men moet alleen geen knopen in biezen zoeken,^4. maar laat de kritiek zich alleen richten op datgene wat van enig gewicht is. Ik zal mij niet weigerachtig betonen waar ik word opgeroepen mij te verklaren of te verdedigen, en ik zal het mij evenmin gemakkelijk maken waar het gaat om verbeteren. Sommige geloofsregels zijn betwistbaar, zoals dat de paus boven het algemeen concilie staat. Andere zijn duister en moeilijk te doorgronden, zoals het verbod op Bijbelvertalingen in de volkstaal. Weer andere zijn van dien aard dat zij de geest pijnigen met gewetensbezwaren. Het getuigt niet van gebrek aan eerbied deze regels ter discussie te stellen, zodat ofwel een vollediger en preciezer inzicht wordt bereikt, ofwel de vroeger vastgestelde leer wordt bevestigd met verwijdering van onvolkomenheden. Bovendien moeten we rekening houden met de omstandigheden van de tijd. Schaamde men zich er maar niet voor mijn werken zorgvuldiger te lezen! Ik twijfel er echter niet aan dat u dat gewetensvol zult doen.

Ik kon deze bode niet met een te zwaar pak boeken belasten, maar heb toch een lijst van al mijn werken^5. meegestuurd. Aan de derde editie van het Nieuwe Testament heb ik enige nieuwe apologieën toegevoegd,^6. die u gemakkelijk kunt doorlezen. Op de conclusies en artikelen van Zúñiga heb ik antwoord gegeven.^7. Ik beschouw mijzelf als katholiek, niet alleen omdat ik in vrede leef met de paus, de keizer, Ferdinand en mij persoonlijk bekende bisschoppen, maar ook omdat de Lutherpartij niemand meer haat dan Erasmus. En mocht het mijn lot zijn dat ik van beide kanten gestenigd word, dan zal ik toch mijn best doen om de goedkeuring van Christus weg te dragen. Op de dag van zijn oordeel bereid ik mij van ganser harte voor. Moge hij u in goede gezondheid bewaren, achtenswaardige heer en broeder.

Bazel, op de feestdag van Sint-Bartholomeus, in het jaar 1525

Erasmus van Rotterdam, eigenhandig geschreven

4. Adagia 1376.

5. Brief 1341a.

6. In feite voegde Erasmus die alleen toe aan de tweede editie. In de derde editie werden die wel opnieuw opgenomen.

7. Zie brief 1341a met noten 163, 165 en 168.