De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 11. Brieven 1535-1657

1585 Aan Maximilianus Transsilvanus
Bazel, 2 juli 1525

Erasmus van Rotterdam aan Maximilianus Transsilvanus, gegroet

Onlangs heb ik antwoord^1. gegeven op twee brieven van u, zeer edele heer, die echter hetzelfde onderwerp hadden en tegelijk door dezelfde persoon bezorgd waren. Hoezeer ik uw gezindheid jegens mij koester en hoe gelukkig ik mij voel door de toenadering van zo'n oprechte vriend, is nauwelijks onder woorden te brengen. U zegt niet te zullen toestaan dat u in vriendschap wordt overwonnen. Maar als er dan geen enkele hoop voor mij is op de overwinning, zal ik er zeker voor zorgen dat u niet de indruk hebt een overwinning behaald te hebben op iemand die geen weerwerk heeft geleverd. Maar hierover een andere keer.

Ik vermoed dat hetgeen u schrijft, namelijk dat de Raad in uw toevallige aanwezigheid mijn zaak heeft behandeld,^2. achterhaald is. Want kort geleden heb ik van de doorluchtige vrouwe^3. een brief ontvangen, die ging over wat naar uw zeggen daar besloten is. De keizer had vanuit Spanje aan zijn tante geschreven dat mij een buitengewone toelage moest worden uitbetaald.^4. Dat advies had Ruffault, thesaurier van de keizer, gegeven, waarbij hij te kennen gaf dat hij bereid was het geld te betalen als vrouwe Margaretha daartoe opdracht zou geven. Op 1 september zijn achthonderd gouden florijnen verschuldigd, het bedrag voor vier jaren. Ik weet niet wat voor goeds ik van een trage oplossing heb te verwachten, tenzij men bijgeval op de Elysische velden geld nodig heeft. Want dit nietige lichaam, waarop al zo vaak is ingebeukt door de stormram van de nierziekte, vermagert en droogt dagelijks verder uit. Daarom denk ik dat het niet lang meer duurt of ik leg mijn oude huid af en word een nieuwe cicade.

1. Brief 1553.

2. De zaak betrof de doorbetaling van het jaargeld dat Karel v aan Erasmus had toegekend. De Raad is wellicht de Grote Raad van Mechelen.

3. Margaretha van Oostenrijk. Haar brief is niet bewaard gebleven.

4. Brief 1380.

[p. 151]

Het enige wat mij weerhield mij naar jou te spoeden, was dat de haarden nog niet waren gedoofd en dat er vis wordt gegeten. Want dan had ik in de vastentijd moeten gaan, en zelfs bij de geur van vis loopt mijn gezondheid gevaar. Ik heb wel een ontheffingsbrief van de paus,^5. maar in herbergen wil ik liever geen aanstoot geven. Juist toen ik na Pasen aanstalten voor de reis maakte, brak plotseling het noodlottige oproer van de boeren uit. Dat maakt dat ik hier vastzit tussen Scylla en Charybdis, zoals de uitdrukking luidt.^6. Hoe veilig dat is weet ik niet. Het bestuur van deze stad heeft zich in deze kwestie zeer verstandig opgesteld, vooral de burgemeester die mijn naaste buur is.^7. Ik zou niet gevrijwaard zijn geweest van het gevaar van bepaalde aanhangers van Luther, als ik niet op goede voet zou staan met het merendeel van het bestuur en niet goed met de bisschop^8. zou kunnen opschieten. Er zal in Bazel een bijeenkomst van enkele vorsten en boeren plaatsvinden.^9. Daar wordt besproken of dit bloedige oproer met redelijke maatregelen bij te leggen is.

Nu alles zo onzeker is kan ik geen enkel definitief besluit nemen. Ik had Lieven,^10. mijn voormalige bediende, een pak brieven meegegeven die kardinalen, koningen en prinsen aan mij gericht hadden, want Cranevelt dacht dat mij dat als bescherming zou dienen tegen valse aanklagers. Boeren op wie de bediende stuitte, hebben hem de brieven afgenomen. De route door Frankrijk zou kostbaar zijn en geheel te paard moeten plaatsvinden, terwijl ik juist ben opgehouden met paardrijden, hoewel paardrijden tot nu toe voor mij steeds als middel heeft gediend tegen alle soorten van ziekten.

Over de goede gezindheid jegens mij van de bisschop van Palermo^11. heb ik geen enkele twijfel. Was hij echter maar net zo'n weldoener als hij een mooiprater is! Ook over de gezindheid van De la Marck heb ik niet veel twijfel, behalve dat ik weet dat hij tijdens de rijksdag van Worms enkele onmiskenbaar tegen mij gerichte vijandige dingen heeft gezegd. U raadt gemakkelijk op aanraden van welke lieden hij dit heeft gedaan.^12. Die kennen mensen uit zijn kring,^13. met wie zij de nauwste betrekkingen onderhouden. Voorts heeft een theoloog die het in Leuven voor het zeggen heeft,^14. in het bijzijn

5. Zie brief 1542.

6. Adagia 404.

7. Heinrich Meltinger of Adelberg Meyer.

8. Christoph von Utenheim.

9. Dit gebeurde van 4 tot 14 juli 1525.

10. Lieven Algoet.

11. Jean de Carondelet.

12. Erasmus doelt op Girolamo Aleandro in het bijzonder.

13. Met name Giambattista Aleandro.

14. Nicolas Coppin.

[p. 152]

van Van Dorp enkele uitlatingen gedaan waarmee hij duidelijk maakte dat De la Marck weinig sympathiek over mij denkt, al zegt men dat hij er de man naar is om af en toe, afhankelijk van de gelegenheid, zaken uit zijn duim te zuigen. Met de graaf van Hoogstraten^15. had ik niet veel contact. Hij schijnt wel degelijk een vriendelijk en redelijk man te zijn. Toch hebben mij ook van hem bepaalde uitlatingen bereikt die weinig complimenteus zijn. Ik weet wel dat men niet zomaar alle verhalen moet geloven, maar de dingen die ik hiervoor heb opgesomd weet ik zeker. Daarbij ben ik mij ervan bewust dat de meningen van mensen zich met het uur wijzigen. En ik zou geen twijfel hebben over de steun van het hof als mijn gezondheid en mijn leeftijd zouden toelaten dat ik het hof in enig opzicht van dienst zou kunnen zijn. Nu is dit nietige lichaam zo broos dat het al bij het geringste gevaar in korte tijd zal bezwijken, als ik mij niet vergis.

Zonder geld valt niet te leven. Toch baart de verdorvenheid van sommige theologen en monniken mij meer zorgen dan mijn geldzaken. U schrijft dat zij eenvoudig in toom gehouden kunnen worden. Maar paus Adrianus, die een officiële brief heeft gestuurd om de karmeliet^16. tot zwijgen te brengen, is dit niet gelukt. Hij hield met moeite zijn mond, maar na de dood van Adrianus compenseerde hij zijn stilzwijgen in ruime mate, en met de dag slaat hij meer wartaal uit. Onlangs heeft Vincentius, een halfbakken dominicaanse theoloog, onder de naam Taxander een boek uitgebracht te Antwerpen, met hulp van een of andere vluchteling uit Engeland^17. - een boek dat zo van kennis gespeend, smakeloos, leugenachtig, onbeschaamd en onzinnig is, dat het door niemand anders dan door die Coroebus geschreven kon worden. Hij heeft enige jaren geleden al geprobeerd het uit te geven, maar het werd hem door zijn vicaris-generaal^18. verboden. Er is geen enkel onderlegd persoon in Leuven of hij weet dat het zijn geesteskind is.

Wanneer bij u uiterst domme mensen ongestraft dit soort dingen wagen, wat heeft dan die steun van het hof, die u mij belooft, te betekenen? De doorluchtige prins Ferdinand schreef zijn tante^19. dat zij ervoor moest zorgen dat mij de toelage zou worden uitbetaald, en voorts dat zij de karmeliet en soortgelijke schreeuwers het zwijgen moest opleggen. Aan wat hij schreef besteedde hij voldoende zorg. De brief is afgegeven bij de aartsbisschop van Palermo. Of die door hem met goede bedoelingen is achtergehouden weet

15. Antoine de Lalaing.

16. Nicolaas Baechem.

17. Zie brief 1582, noot 4. Voor het boek van ‘Taxander’, zie brieven 1581a en 1582.

18. Johannes Faber.

19. Margaretha van Oostenrijk.

[p. 153]

ik niet. Maarten van Dorp is overleden, die als enige de ware wetenschappen oprecht een warm hart toedroeg. In mindere mate dan de anderen verfoeide hij alles wat op enigerlei wijze verwantschap vertoont met de leerstellingen van Luther - waardoor zijn steun niet veel gewicht in de schaal legde - en aan schijnmonniken hechtte hij niet zoveel waarde. Ook Latomus heeft drie boekjes gepubliceerd,^20. die ik slechts even heb bekeken, waarin hij slinks en listig de spot met mij drijft. Ik kan gemakkelijk raden wat daarvan de bedoelingen zijn. In Parijs is een werk verschenen van ene Pierre Cousturier,^21. een theoloog van de Sorbonne en een kartuizer monnik. Nog nooit heb ik iets dwazers gelezen dan dat. In Rome hebben de pausen Zúñiga het zwijgen opgelegd.^22. En het zijn die mensen die voor mij dat soort drama's veroorzaken omdat ze alles en iedereen minachten.

Ik wenste dat alle monniken zo waren dat zij de sympathie van alle deugdzame mensen zouden verdienen. Wegens enkele onuitstaanbare lieden worden tegenwoordig de meesten, ook de goeden, voorwerp van openlijke haat. Hier worden overal kloosters geplunderd en in brand gestoken, monniken worden uiteengedreven, nonnen worden verkracht, tussen goeden en kwaden wordt geen enkel onderscheid gemaakt. De steden die wat gematigder zijn, hebben de kloosters onder hun hoede genomen op de volgende voorwaarden: dat zij het stadsbestuur gehoorzamen, dat zij niemand onderhouden als die niet ook ter plekke zijn geloften heeft afgelegd, dat zij geen novicen aannemen zonder medeweten van het stadsbestuur, dat zij niemand tegenhouden die met opgaaf van redenen wil vertrekken, dat zij niet in bezit houden wat is ingebracht door degenen die vertrekken, dat zij zich niet inlaten met parochies of nonnenkloosters. Zwerfmonniken die de gewoonte hebben met vervalste aanbevelingsbrieven van hun oversten door alle landstreken te trekken, wordt de toegang tot de stad ontzegd. Over de vraag of deze maatregelen in religieus opzicht verantwoord zijn laat ik mij niet uit. In elk geval zijn ze van mildere aard dan wat de overige kloosters te verduren hebben. Het soort mensen dat wij hier hebben is uiterst gematigd, zij het dat zij nog weifelen en uitzien naar een Ezra.

Maar over deze dingen een andere keer, of misschien, als God het wil, mondeling. Guy Morillon schrijft vanuit Spanje al een paar keer alsof hij spoedig naar Brabant zal terugkeren.^23. Ik wil graag weten of hij al terug is. Van Cranevelt is mij helemaal geen brief bezorgd. Ik begeef mij niet van hier zonder dat ik brieven van vrienden heb ontvangen. Indien nodig zal ik daar-

20. Zie brief 1581, noot 38.

21. Zie brief 1571, noot 7.

22. Zie brief 1410, noot 1 en brief 1443b.

23. De betreffende brieven zijn niet bewaard gebleven.

[p. 154]

voor een eigen koerier inhuren. Ik zou willen dat er enig contact was tussen u en More, over wiens handel en wandel u van Cranevelt zult vernemen. Ik heb hem reeds het een en ander over u geschreven. In deze tijd zijn oprechte vrienden een uiterst zeldzaam verschijnsel. Vandaar dat de vriendschap van goede mensen door des te hechtere banden aangehaald moet worden. Het ga u goed, samen met al de uwen, zeer dierbare Maximilianus. Doe van mij de groeten aan de heer van Halewijn en aan de overige vrienden.

Gegeven te Bazel, 2 juli in het jaar 1525